--- /dev/null
+<?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>
+<!DOCTYPE manualpage SYSTEM "./style/manualpage.dtd">
+<?xml-stylesheet type="text/xsl" href="./style/manual.tr.xsl"?>
+<!-- English Revision: 587444 -->
+<!-- =====================================================
+ Translated by: Nilgün Belma Bugüner <nilgun belgeler.org>
+ Reviewed by: Yücel Haluk Bugüner <haluk buguner.name.tr>
+========================================================== -->
+
+<!--
+ Licensed to the Apache Software Foundation (ASF) under one or more
+ contributor license agreements. See the NOTICE file distributed with
+ this work for additional information regarding copyright ownership.
+ The ASF licenses this file to You under the Apache License, Version 2.0
+ (the "License"); you may not use this file except in compliance with
+ the License. You may obtain a copy of the License at
+
+ http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0
+
+ Unless required by applicable law or agreed to in writing, software
+ distributed under the License is distributed on an "AS IS" BASIS,
+ WITHOUT WARRANTIES OR CONDITIONS OF ANY KIND, either express or implied.
+ See the License for the specific language governing permissions and
+ limitations under the License.
+-->
+
+<manualpage metafile="dso.xml.meta">
+
+ <title>Devingen Paylaşımlı Nesne Desteği</title>
+
+ <summary>
+ <p>Apache HTTP Sunucusu modüler bir program olup, yönetici sadece bir
+ grup modül seçerek sunucuya işlevsellik ekleyebilir. Modüller sunucunun
+ derlenmesi sırasında doğrudan <program>httpd</program> programının
+ içinde derlenebileceği gibi Devingen Paylaşımlı Nesneler (DSO - Dynamic
+ Shared Object) halinde <program>httpd</program> programından ayrı
+ olarak da derlenebilir. DSO modülleri sunucunun derlenmesi sırasında
+ derlenebileceği gibi ayrı olarak derlenip daha sonra Apache Eklenti
+ Aracı (Apache Extension Tool) <program>apxs</program> programı
+ kullanılarak sunucuya eklenebilir.</p>
+
+ <p>Bu belgede DSO modüllerinin kullanımının yanında teorisine de
+ değinilecektir.</p>
+ </summary>
+
+
+<section id="implementation"><title>Gerçeklenim</title>
+
+<related>
+ <modulelist>
+ <module>mod_so</module>
+ </modulelist>
+ <directivelist>
+ <directive module="mod_so">LoadModule</directive>
+ </directivelist>
+</related>
+
+ <p>Apache modüllerini yüklemek için DSO desteği, Apache çekirdeğine
+ durağan olarak ilintilenerek derlenmiş olan <module>mod_so</module>
+ adında bir modül tarafından sağlanır. <module>core</module> modülünden
+ başka, bir DSO modülü olamayan tek modül <module>mod_so</module>
+ modülüdür. Hemen hemen tüm diğer Apache modülleri <a
+ href="install.html">kurulum belgesinde</a> de açıklandığı gibi
+ <program>configure</program> betiğinin
+ <code>--enable-<em>modül</em>=shared</code> seçeneği her modül için ayrı
+ ayrı belirtilerek birer DSO modülü olarak derlenebilir. Derlenmiş
+ modüller <code>mod_filanca.so</code> biçeminde birer DSO ismi alırlar ve
+ her biri istenirse <code>httpd.conf</code> dosyasında
+ <module>mod_so</module> modülünün <directive module="mod_so"
+ >LoadModule</directive> yönergesiyle belirtilerek sunucu başlatılırken
+ veya yeniden başlatılırken sunucuya yüklenebilir.</p>
+
+ <p>Apache modülleri için (özellikle üçüncü parti modüller için) DSO
+ dosyası üretimini kolaylaştırmak amacıyla <program>apxs</program>
+ (<dfn>APache eXtenSion</dfn>) adında yeni bir destek programı
+ kullanılmaktadır. Bu program Apache modüllerini Apache kaynak ağacından
+ ayrı olarak derlemek için kullanılabilir. Fikir basittir: Apache
+ derlenirken DSO dosyalarını derlemek için platforma bağımlı
+ derleyici ve ilintileyici seçenekleri <program>apxs</program>
+ programının içine konur ve Apache’nin <code>make install</code> ile
+ kurulumu sırasında Apache C başlık dosyaları da kurulur. Böylece
+ kullanıcı Apache dağıtımının kaynak ağacına ihtiyaç duymadan ve
+ platforma bağımlı derleyici ve ilintileyici seçeneklerini bilmek zorunda
+ kalmadan istediği Apache modülünü <program>apxs</program> programını
+ kullanarak derleyebilir.</p>
+</section>
+
+<section id="usage"><title>Kullanıcı Özeti</title>
+
+ <p>Apache 2.x’in DSO özelliklerine bir giriş olarak burada kısaca bir
+ bilgi vermekle yetinilecektir:</p>
+
+ <ol>
+ <li>Kaynak dosyası <code>mod_filanca.c</code> dosyasında dağıtılan bir
+ <em>özgün</em> Apache modülünü <code>mod_filanca.so</code> isminde bir
+ DSO modülü olarak derlemek ve kurmak için şöyle yapılır:
+
+<example>
+ $ ./configure --prefix=/kurulum/yeri --enable-filanca=shared<br />
+ $ make install
+</example>
+ </li>
+
+ <li>Kaynak dosyası <code>mod_filanca.c</code> dosyasında dağıtılan bir
+ <em>üçüncü parti</em> Apache modülünü <code>mod_filanca.so</code>
+ isminde bir DSO modülü olarak derlemek ve kurmak için şöyle yapılır:
+
+<example>
+$ ./configure --add-module=<var>modül-türü</var>:/bir/kurulum/yeri/mod_filanca.c \<br />
+<indent>
+ --enable-filanca=shared<br />
+</indent>
+$ make install
+</example>
+ </li>
+
+ <li>Paylaşımlı modülleri <em>sonradan kurmak için</em> Apache şöyle
+ yapılandırılır:
+
+<example>
+$ ./configure --enable-so<br />
+$ make install
+</example>
+ </li>
+
+ <li>Kaynak dosyası <code>mod_filanca.c</code> dosyasında dağıtılan bir
+ <em>üçüncü parti</em> Apache modülü <code>mod_filanca.so</code>
+ isminde bir DSO modülü olarak Apache kaynak ağacının dışında
+ <program>apxs</program> kullanarak derlemek ve kurmak için şöyle
+ yapılır:
+
+<example>
+$ cd /bir/kurulum/yeri<br />
+$ apxs -c mod_filanca.c<br />
+$ apxs -i -a -n filanca mod_filanca.la
+</example>
+ </li>
+ </ol>
+
+ <p>Tüm durumlarda derlenen paylaşımlı modülü Apache’nin etkin kılabilmesi
+ için <code>httpd.conf</code> dosyasında o modül için bir <directive
+ module="mod_so">LoadModule</directive> yönergesi bulunmalıdır.</p>
+</section>
+
+<section id="background"><title>Artalan Bilgisi</title>
+
+ <p>Günümüzün Unix türevlerinde var olan şık bir mekanizma sayesinde
+ çalıştırılabilir bir programın adres uzayına çalışma anında yüklenmek
+ veya ilintilenmek üzere <em>Devingen Paylaşımlı Nesneler</em> (DSO -
+ Dynamic Shared Object) adı verilen, özel bir biçem kullanarak kodlanmış
+ program parçaları oluşturulabilir.</p>
+
+ <p>Bu yükleme normalde iki yolla yapılabilir: Ya çalıştırılabilir
+ programın başlatılması sırasında yüklenen <code>ld.so</code> adlı bir
+ sistem programınının devingen olarak yüklenmesi ile ya da
+ çalıştırılabilir programın içinden Unix yükleyicisine programsal sistem
+ arayüzü sağlayan <code>dlopen()/dlsym()</code> sistem çağrılarının elle
+ yapılması suretiyle.</p>
+
+ <p>İlk yöntemde kullanılan DSO’lara genelde <em>paylaşımlı
+ kütüphaneler</em> veya <em>DSO kütüphaneleri</em> adı verilir ve
+ bunların dosyaları <code>libfilanca.so</code> veya
+ <code>libfilanca.so.1.2</code> biçiminde isimlendirilir. Belli bir
+ sistem dizininde (normalde <code>/usr/lib</code>) bulunurlar ve derleme
+ sırasında ilintileyici komutuna <code>-lfilanca</code> şeklinde
+ belirtilerek çalıştırılabilir programla ilintilenirler. Doğrudan
+ çalıştırılabilir koda eklenen bu kodlar Unix yükleyicisinin programın
+ başlatılması sırasında kütüphaneyi <code>/usr/lib</code> altında
+ <code>libfilanca.so</code> adıyla bulabilmesini sağlar. Kütüphanelerin
+ aranacağı yerler ya <code>-R</code> gibi bir ilintileyici seçeneği ile
+ koda eklenir ya da arama yolları <code>LD_LIBRARY_PATH</code> ortam
+ değişkeni aracılığıyla yapılandırılır. Böylece çalıştırılabilir
+ programda henüz çözümlenmemiş simgeler DSO içinde bulunarak
+ çözümlenebilir.</p>
+
+ <p>Çalıştırılabilir program içindeki simgelere normalde DSO içinden
+ atıfta bulunulmaz (genel kod kütüphanesinin başka programlarca da
+ kullanılması nedeniyle). Bu bakımdan DSO tarafında böyle bir çözümleme
+ yapılmaz. Çalıştırılabilir program da DSO’daki simgeleri kendisi
+ çözümlemeye uğraşmaz, bu işlemlerden tamamen Unix yükleyicisi
+ (<code>ld.so</code>) sorumludur. (Aslında, <code>ld.so</code>’yu
+ çağıracak kod, her çalıştırılabilir programın içine ilintilenmiş
+ (durağan değil) başlatma kodunun bir parçasıdır.) Programlar tarafından
+ ortaklaşa kullanılan kütüphanelerin devingen olarak yüklenmesinin sebebi
+ basittir: Kütüphane kodu <code>libc.so</code> gibi bir sistem
+ kütüphanesine bir kere kaydedilip disk alanından yer kazanılmış
+ olur.</p>
+
+ <p>İkinci yöntemde kullanılan DSO’lara yine <em>paylaşımlı
+ kütüphaneler</em> veya <em>DSO kütüphaneleri</em> adı verilir fakat
+ bunların dosyaları geçerli kabule göre <code>filanca.so</code> gibi
+ isimlendirilse de genelde keyfi olarak seçilen bir dosya uzantısı
+ kullanılarak isimlendirilirler. Bu dosyalar genellikle programa özel bir
+ dizinde dururlar ve bu dosyaları kullanacak olan çalıştırılabilir
+ programla aralarında özdevimli olarak bağ kurulmamıştır. Bunun yerine,
+ çalıştırılabilir program DSO’yu çalışma anında <code>dlopen()</code>
+ sayesinde kendi adres uzayına ekler. Çalıştırılabilir program için
+ DSO’daki simgeler bu sırada çözümlenmez. Özdevimli olarak devreye
+ giren Unix yükleyicisi, (varsa) artakalan simgeleri, çalıştırılabilir
+ ihraç edilen simge kümelerini (ve özellikle her yerde hazır ve nazır
+ <code>libc.so</code> içindeki tüm simgeleri) kullanarak çözümler. Bu
+ yolla DSO, çalıştırılabilir programın simge kümesi bilgilerini sanki
+ kendisine baştan durağan olarak ilintilenmiş gibi ulaşabilir.</p>
+
+ <p>Son olarak, DSO’nun programlama arayüzünün getirilerinden yararlanmak
+ amacıyla çalıştırılabilir program, daha sonra dağıtım tabloları vb.
+ yerlerde kullanmak üzere <code>dlsym()</code> üzerinden DSO’daki belli
+ simgeleri çözümlemek zorundadır. Başka bir deyişle: Çalıştırılabilir
+ program ihtiyaç duyduğu her simgeyi kullanmak için kendisi çözümleme
+ yapmak zorundadır. Böyle bir mekanizmanın getirisi, programın isteğe
+ bağlı parçalarının gerekli olana kadar yüklenmemesidir (böylece daha az
+ bellek alanı kullanılır). Gerektiği zaman programın işlevselliğini
+ arttırmak amacıyla bu parçalar devingen olarak programa
+ yüklenebilir.</p>
+
+ <p>DSO mekanizmasının bu basit gibi görünen işleyişinde zorluk içeren bir
+ adım şudur (başkaları da olabilir): Bir programın işlevselliğini
+ genişletmek için DSO kullanılırken (ikinci yöntem) çalıştırılabilir
+ programdan DSO için simgelerin çözümlenmesi. Zorluğun sebebi,
+ "tersine çözümleme" yapılmasıdır; çalıştırılabilir programın simge
+ kümesindeki DSO simgeleri kütüphane tasarımına aykırı bir şekilde
+ çözümlenir ve bu uygulama tüm platformlarda hazır olarak
+ desteklenmediği gibi standartlaşmış da değildir. Geçer uygulamada
+ çalıştırılabilir programın evrensel simgeleri çoğunlukla yeniden dışa
+ verilmez ve bu bakımdan bir DSO içinde kullanılmaları uygun değildir.
+ Esas sorun, çalıştırılabilir bir programın işlevselliğini çalışma
+ anında genişletmek için DSO kullanımı sırasında ilintileyicinin tüm
+ evrensel simgeleri dışa vermesini zorlamanın bir yolunu bulmaktır.</p>
+
+ <p>Paylaşımlı kütüphane yaklaşımı bu bakımdan türünün tek örneğidir,
+ çünkü DSO mekanizması özellikle bunun için tasarlanmıştır, dolayısıyla
+ işletim sisteminin sağladığı hemen hemen tüm kütüphaneler için
+ kullanılabilir. Diğer taraftan, bir programın işlevselliğini
+ genişletmek için paylaşımlı nesne kullanımı çoğu program tarafından
+ kullanılan bir şey değildir.</p>
+
+ <p>1998 itibariyle, DSO nesneleriyle çalışma anında çalıştırılabilir
+ program işlevselliğini genişleten başlıca birkaç yazılım paketi vardır:
+ Perl 5 (XS mekanizması ve DynaLoader modülü üzerinden), Netscape
+ Sunucusu, vd. 1.3 sürümünden itibaren Apache de bu gruba katıldı. Çünkü
+ Apache, modül kavramını zaten program işlevselliğini genişletmek için
+ kullanıyordu ve temel işlevselliğine dış modülleri ilintilemek için
+ dahili olarak dağıtım listesine dayalı bir yaklaşım kullanmaktaydı.
+ Dolayısıyla Apache, modüllerini çalışma anında yüklemek için DSO
+ kullanmaya baştan yazgılıydı.</p>
+</section>
+
+<section id="advantages"><title>Getiriler ve Götürüler</title>
+
+ <p>Yukarıda bahsedilen DSO’ya dayalı özelliklerin getirileri
+ şunlardır:</p>
+
+ <ul>
+ <li>Sunucu paketi çalışma anında daha esnektir çünkü, asıl sunucuyu
+ oluşturan parçalar derleme sırasında <program>configure</program>
+ seçenekleriyle birleştirilmek yerine <code>httpd.conf</code> içinde
+ <directive module="mod_so">LoadModule</directive> yönergeleri
+ sayesinde çalışma anında birleştirilebilmektedir. Bu yolla, örneğin
+ tek bir Apache kurulumuyla birbirinden farklı yapılandırmalara sahip
+ çok sayıda sunucu çalıştırmak mümkündür. (standart veya SSL sürümü;
+ basitleştirilmiş veya güçlendirilmiş sürümü [mod_perl, PHP3],
+ vs.)</li>
+
+ <li>Sunucu paketi kurulumdan sonra bile üçüncü parti modüllerle kolayca
+ genişletilebilir. Bu özellikle, bir Apache temel paketinin yanında
+ PHP3, mod_perl, mod_fastcgi gibi ek paketler oluşturan paket
+ dağıtıcılarına büyük yarar sağlar.</li>
+
+ <li>Yeni Apache modülleri için daha kolay prototip geliştirilebilir:
+ Modül kaynak kodunu DSO/<program>apxs</program> çifti sayesinde
+ Apache kaynak ağacının dışında derleyip modülün yeni bir sürümünü bir
+ <code>apxs -i</code> komutunun ardından <code>apachectl
+ restart</code> yaparak çalışan bir Apache sunucusunda denemek daha
+ kolay hale getirilmiştir.</li>
+ </ul>
+
+ <p>DSO kullanımının götürüleri ise şunlardır:</p>
+
+ <ul>
+ <li>Her platformda hazır olarak desteklenmeme: Tüm işletim sistemleri
+ bir programa devingen olarak kod yükleme becerisine sahip
+ olmadığından DSO mekanizması her platformda kullanılamaz.</li>
+
+ <li>İlk yüklemede %20 yavaşlama: Unix yükleyicisi simgeleri çözümlemek
+ zorunda olduğundan sunucu ilk başlatılırken yaklaşık %20 daha yavaş
+ faaliyete geçer.</li>
+
+ <li>Çalışma sırasında % 5 yavaşlama: Konumdan bağımsız kodun (PIC -
+ Position Independent Code) göreli adresleme için karmaşık oyunlara
+ girmesi ve bunun mutlak adresleme kadar hızlı olmaması nedeniyle
+ sunucu bazı platformlarda çalışma anında yaklaşık %5 daha yavaş
+ çalışabilir.</li>
+
+ <li>DSO'nun tüm modüller için uygun olmaması: DSO modülleri bazı
+ platformlarda diğer DSO temelli kütüphanelerle ilintilenemediğinden
+ (<code>ld -lfilanca</code>) DSO mekanizmasını tüm modül türleri için
+ kullanamazsınız (örneğin a.out temelli platformlar bu işlevselliği
+ ELF temelli platformlar kadar iyi sağlamaz). Başka bir deyişle, DSO
+ dosyaları olarak derlenmiş modüllerin kullanabileceği simgeler ya
+ Apache temel kodunda vardır ya Apache temel kodunun kullandığı C
+ kütüphanesinde (<code>libc</code>) ve diğer durağan ve devingen
+ kütüphanelerde vardır ya da konumdan bağımsız kodu içeren
+ durağan kütüphane arşivlerinde (<code>libfilanca.a</code>)
+ vardır. Diğer modülleri kullanmak için tek şansınız ya Apache
+ çekirdeğinin modüle bir atıf içermesini sağlamak ya da modül kodunu
+ <code>dlopen()</code> vasıtasıyla yüklemektir.</li>
+ </ul>
+
+</section>
+
+</manualpage>
projects / apache / commitdiff