granicus.if.org Git - apache/blob - docs/manual/urlmapping.xml.tr

   1 <?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>
   2 <!DOCTYPE manualpage SYSTEM "./style/manualpage.dtd">
   3 <?xml-stylesheet type="text/xsl" href="./style/manual.tr.xsl"?>
   4 <!-- English Revision: 1310494:1755981 (outdated) -->
   5 <!-- =====================================================
   6  Translated by: Nilgün Belma Bugüner <nilgun belgeler.org>
   7    Reviewed by: Orhan Berent <berent belgeler.org>
   8 ========================================================== -->
   9
  10 <!--
  11  Licensed to the Apache Software Foundation (ASF) under one or more
  12  contributor license agreements.  See the NOTICE file distributed with
  13  this work for additional information regarding copyright ownership.
  14  The ASF licenses this file to You under the Apache License, Version 2.0
  15  (the "License"); you may not use this file except in compliance with
  16  the License.  You may obtain a copy of the License at
  17
  18      http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0
  19
  20  Unless required by applicable law or agreed to in writing, software
  21  distributed under the License is distributed on an "AS IS" BASIS,
  22  WITHOUT WARRANTIES OR CONDITIONS OF ANY KIND, either express or implied.
  23  See the License for the specific language governing permissions and
  24  limitations under the License.
  25 -->
  26
  27 <manualpage metafile="urlmapping.xml.meta">
  28
  29   <title>URL’lerin Dosya Sistemi ile Eşleştirilmesi</title>
  30
  31   <summary>
  32     <p>Bu belgede, bir istekte belirtilen URL’nin sunulacak dosyanın dosya
  33       sistemindeki yerini bulmak için Apache HTTP Sunucusu tarafından nasıl
  34       kullanıldığı açıklanmaktadır.</p>
  35   </summary>
  36
  37 <section id="related"><title>İlgili Modüller ve Yönergeler</title>
  38
  39 <related>
  40 <modulelist>
  41 <module>mod_actions</module>
  42 <module>mod_alias</module>
  43 <module>mod_dir</module>
  44 <module>mod_imagemap</module>
  45 <module>mod_negotiation</module>
  46 <module>mod_proxy</module>
  47 <module>mod_rewrite</module>
  48 <module>mod_speling</module>
  49 <module>mod_userdir</module>
  50 <module>mod_vhost_alias</module>
  51 </modulelist>
  52 <directivelist>
  53 <directive module="mod_alias">Alias</directive>
  54 <directive module="mod_alias">AliasMatch</directive>
  55 <directive module="mod_speling">CheckSpelling</directive>
  56 <directive module="core">DocumentRoot</directive>
  57 <directive module="core">ErrorDocument</directive>
  58 <directive module="core">Options</directive>
  59 <directive module="mod_proxy">ProxyPass</directive>
  60 <directive module="mod_proxy">ProxyPassReverse</directive>
  61 <directive module="mod_proxy">ProxyPassReverseCookieDomain</directive>
  62 <directive module="mod_proxy">ProxyPassReverseCookiePath</directive>
  63 <directive module="mod_alias">Redirect</directive>
  64 <directive module="mod_alias">RedirectMatch</directive>
  65 <directive module="mod_rewrite">RewriteCond</directive>
  66 <directive module="mod_rewrite">RewriteRule</directive>
  67 <directive module="mod_alias">ScriptAlias</directive>
  68 <directive module="mod_alias">ScriptAliasMatch</directive>
  69 <directive module="mod_userdir">UserDir</directive>
  70 </directivelist>
  71 </related>
  72 </section>
  73
  74 <section id="documentroot"><title><code>DocumentRoot</code></title>
  75
  76     <p>Yapılan bir isteğe hangi dosyanın sunulacağına karar verirken
  77       httpd’nin öntanımlı davranışı istek için URL yolunu (URL’den konak ismi
  78       ve port ayrıldıktan sonra kalan kısım) alıp bunu yapılandırma dosyasında
  79       <directive module="core">DocumentRoot</directive> yönergesi ile
  80       belirtilen dizinin sonuna eklemektir. Bu nedenle, <directive
  81       module="core">DocumentRoot</directive> altındaki dizinler ve dosyalar
  82       sitenin dışardan görünen temel belge ağacını oluştururlar.</p>
  83
  84     <p>Örneğin, <directive module="core">DocumentRoot</directive> yönergesine
  85       <code>/var/http/html</code> atanmış olsun.
  86       <code>http://mesela.dom/balıklar/zargana.html</code> şeklindeki bir
  87       istek için istemciye <code>/var/http/html/balıklar/zargana.html</code>
  88       dosyası sunulur.</p>
  89
  90     <p>httpd ayrıca, sunucunun birden fazla konak için istek kabul etmesini
  91       sağlayan <a href="vhosts/">sanal barındırmaya</a> da muktedirdir. Bu
  92       durumda her sanal konak için ayrı bir <directive module="core"
  93       >DocumentRoot</directive> belirtilebileceği gibi sunulacak içeriğin
  94       istekte bulunulan IP adresi veya konak ismine dayanarak devingen olarak
  95       saptanmasını sağlayabilen <module>mod_vhost_alias</module> modülüyle
  96       gelen yönergeler de kullanılabilir.</p>
  97
  98     <p><directive module="core">DocumentRoot</directive> yönergesi
  99       yapılandırma dosyanızda ana sunucu için bir tane ve muhtemelen
 100       oluşturduğunuz her <a href="vhosts/">sanal konak</a> için de birer
 101       tanedir.</p>
 102 </section>
 103
 104 <section id="outside"><title>Belge Kök Dizini Dışındaki Dosyalar</title>
 105
 106     <p>Bazen dosya sisteminde doğrudan <directive module="core"
 107       >DocumentRoot</directive> altında bulunmayan dosyalara da erişim izni
 108       vermek gerekir. httpd’de bunu sağlamanın çeşitli yolları vardır. Unix
 109       sistemlerinde sembolik bağlar sayesinde dosya sisteminin farklı
 110       yerlerindeki dosyaları ve dizinleri <directive module="core"
 111       >DocumentRoot</directive> altındaymış gibi göstermek mümkündür.
 112       <directive module="core">Options</directive> yönergesine değer olarak
 113       <code>FollowSymLinks</code> veya <code>SymLinksIfOwnerMatch</code>
 114       atanmadıkça httpd olası güvenlik açıklarına karşı öntanımlı olarak
 115       sembolik bağları izlemez.</p>
 116
 117     <p>Bundan başka, dosya sisteminin farklı parçalarını belge kök dizini
 118       altında göstermek için <directive module="mod_alias">Alias</directive>
 119       yönergesi de kullanılabilir. Örneğin,</p>
 120
 121     <example>Alias /belgeler /var/http</example>
 122
 123     <p>yapılandırması ile
 124       <code>http://mesela.dom/belgeler/dizin/dosya.html</code> URL’si için
 125       dosya sistemindeki <code>/var/http/dizin/dosya.html</code> dosyası
 126       sunulacaktır. Hedef dizindeki dosyaları birer <glossary ref="cgi"
 127       >CGI</glossary> betiği olarak imlemesi dışında <directive
 128       module="mod_alias" >ScriptAlias</directive> yönergesi de aynı şekilde
 129       çalışır.</p>
 130
 131     <p>Biraz daha fazla esnekliğin gerektiği durumlarda  <glossary
 132       ref="regex">düzenli ifadelere</glossary> dayalı eşleşmeler sağlamak
 133       üzere <directive module="mod_alias">AliasMatch</directive> ve <directive
 134       module="mod_alias" >ScriptAliasMatch</directive> yönergelerinin gücünden
 135       yararlanılabilir. Örneğin,</p>
 136
 137     <example>ScriptAliasMatch ^/~([a-zA-Z0-9]+)/cgi-bin/(.+)
 138       /home/$1/cgi-bin/$2</example>
 139
 140     <p>satırı sayesinde <code>http://mesela.dom/~user/cgi-bin/betik.cgi</code>
 141       URL’si <code>/home/user/cgi-bin/betik.cgi</code> dosyası ile
 142       eşleştirilir ve dosya bir CGI betiği olarak çalıştırılırdı.</p>
 143 </section>
 144
 145 <section id="user"><title>Kullanıcı Dizinleri</title>
 146
 147     <p>Geleneksel olarak Unix sistemlerinde belli bir kullanıcının (örn,
 148       <em>birisi</em>) ev dizinine <code>~birisi/</code> şeklinde atıfta
 149       bulunulabilir. <module>mod_userdir</module> modülü bu özelliği site
 150       üzerinden kullanıcıların ev dizinlerindeki dosyaları kişisel sayfalar
 151       olarak sunmalarını sağlamak üzere kullanır. Örnek:</p>
 152
 153     <example>http://mesela.dom/~birisi/dosya.html</example>
 154
 155     <p>Güvenlik sebebiyle kullanıcıların ev dizinlerine doğrudan HTTP erişimi
 156       vermek uygun olmaz. Bu bakımdan, kullanıcının ev dizini altında HTTP
 157       erişimi verilecek dosyaların bulunduğu dizini belirtmek için <directive
 158       module="mod_userdir">UserDir</directive> yönergesi sağlanmıştır.
 159       Öntanımlı olan <code>Userdir public_html</code> yapılandırması ile
 160       yukarıdaki gibi bir URL kullanıcının ev dizini (<code>/etc/passwd</code>
 161       dosyasında belirtilir) <code>/home/birisi/</code> altında yer alan
 162       <code>/home/birisi/public_html/dosya.html</code> dosyası ile
 163       eşleşirdi.</p>
 164
 165     <p>Ev dizininin yerinin <code>/etc/passwd</code> dosyasında belirtilmediği
 166       sistemlerde kullanılmak üzere <code>Userdir</code> yönergesinin başka
 167       kullanım şekilleri de vardır.</p>
 168
 169     <p>Bazı kişiler (genellikle URL üzerinde <code>%7e</code> olarak
 170       kodlanması sebebiyle) "~" simgesini biçimsiz bulabilir ve kullanıcı
 171       dizinlerini imlemek için başka bir karakter kullanmayı tercih
 172       edebilirler. Bu işlevsellik <module>mod_userdir</module> tarafından
 173       desteklenmemektedir. Ancak, kullanıcı dizinleri düzgün şekilde
 174       yapılandırılmışsa istenen etki <directive
 175       module="mod_alias">AliasMatch</directive> yönergesi ile sağlanabilir.
 176       Örneğin, <code>http://mesela.dom/sayfalar/birisi/dosya.html</code>
 177       URL’si ile <code>/home/birisi/public_html/dosya.html</code> dosyasını
 178       eşlemek için <code>AliasMatch</code> yönergesi şöyle
 179       kullanılabilirdi:</p>
 180
 181     <example>AliasMatch ^/sayfalar/([a-zA-Z0-9]+)(/(.*))?$
 182           /home/$1/public_html/$3</example>
 183 </section>
 184
 185 <section id="redirect"><title>URL Yönlendirme</title>
 186
 187     <p>Yukarıdaki bölümlerde açıklanan yapılandırma yönergeleri httpd’ye
 188       içeriği dosya sisteminin belli bir yerinden alıp istemciye göndermesini
 189       söyler. Bazen istemciye, istediği içeriğe farklı bir URL ile
 190       erişebileceğini ve bu URL için ayrı bir istek yapması gerektiğini
 191       bildirmek gerekir. Bu işleme <em>yönlendirme</em> adı verilir ve bu
 192       işlevsellik <directive module="mod_alias">Redirect</directive> yönergesi
 193       ile sağlanır. Örneğin, <directive module="core">DocumentRoot</directive>
 194       altındaki <code>/foo/</code> dizininin içeriğinin <code>/bar/</code>
 195       adında yeni bir dizine taşınması halinde istemciye yeni konumun
 196       bildirilmesi şöyle sağlanabilirdi:</p>
 197
 198     <example>Redirect permanent /foo/
 199       http://mesela.dom/bar/</example>
 200
 201     <p>Bu atama sayesinde <code>/foo/</code> ile başlayan URL yolları
 202       <code>mesela.dom</code> sunucundaki <code>/bar/</code> dizini altındaki
 203       içeriğe yönlendirilmektedir. Yönlendirmeyi aynı sunucu üzerinde yapmak
 204       zorunda değilsiniz, bu yönerge ile başka bir sunucuya da yönlendirme
 205       yapabilirsiniz.</p>
 206
 207     <p>httpd ayrıca, yeniden yazma ile ilgili daha karmaşık sorunlara çözüm
 208       olarak <directive module="mod_alias">RedirectMatch</directive> diye bir
 209       yönerge daha sağlar. Örneğin bir sitenin baş sayfasını diğer isteklerden
 210       ayrı olarak farklı bir siteye yönlendirmek için yönergeyi şöyle
 211       kullanabilirsiniz:</p>
 212
 213     <example>RedirectMatch permanent ^/$
 214       http://misal.dom/ilksayfa.html</example>
 215
 216     <p>Bundan başka, bir sitedeki tüm sayfalara yapılan istekleri başka bir
 217       siteye geçici olarak yönlendirmek için şöyle bir şey yapabilirsiniz:</p>
 218
 219     <example>RedirectMatch temp .*
 220       http://mesela.misal.dom/ilksayfa.html</example>
 221 </section>
 222
 223 <section id="proxy"><title>Karşı Vekil</title>
 224
 225     <p>httpd ayrıca, uzak sunuculardaki belgelerin yerel sunucunun URL
 226       alanına getirilmesini de mümkün kılar. Bu tekniğe HTTP sunucunun
 227       belgeleri uzak bir sunucudan alıp istemciye sunmasını sağlayarak bir
 228       vekil sunucu gibi davranması nedeniyle <em>ters vekalet</em> adı
 229       verilir. Belgelerin istemciye özkaynağın bulunduğu sunucudan
 230       geliyormuş gibi değilde doğrudan isteği yaptığı sunucudan geliyormuş
 231       gibi sunulması nedeniyle bu işlem normal vekaletten farklıdır.</p>
 232
 233     <p>Aşağıdaki örnekte, istemci <code>/foo/</code> dizini altından bir belge
 234       istemekte, sunucu ise bu belgeyi <code>dahili.mesela.dom</code>
 235       üzerindeki <code>/bar/</code> dizininden alıp istemciye yerel sunucudan
 236       geliyormuş gibi sunmaktadır:</p>
 237
 238     <example>
 239       ProxyPass /foo/ http://dahili.mesela.dom/bar/<br />
 240       ProxyPassReverse /foo/ http://dahili.mesela.dom/bar/<br />
 241       ProxyPassReverseCookieDomain dahili.mesela.dom harici.mesela.dom<br />
 242       ProxyPassReverseCookiePath /foo/ /bar/
 243     </example>
 244
 245     <p><directive module="mod_proxy">ProxyPass</directive> sunucuyu uygun
 246       belgeleri alması için yapılandırırken <directive module="mod_proxy"
 247       >ProxyPassReverse</directive> yönergesi <code>dahili.mesela.dom</code>
 248       sunucusundan kaynaklanan yönlendirmeleri yeniden yazar, böylece bunların
 249       yerel sunucudaki yerleri belirlenmiş olur. Benzer şekilde,  <directive
 250       module="mod_proxy">ProxyPassReverseCookieDomain</directive> ve
 251       <directive module="mod_proxy">ProxyPassReverseCookiePath</directive>
 252       yönergeleri de arka sunucu tarafından atanan çerezleri yeniden yazar.</p>
 253
 254     <p>Yalnız, belgelerin içindeki hiperbağların yeniden yazılmayacağına
 255       dikkat ediniz. Dolayısıyla, belge içinde
 256       <code>dahili.mesela.dom</code>’u ismiyle hedef alan mutlak hiperbağlar
 257       varsa bunlar istemci tarafından vekil sunucudan değil doğrudan
 258       <code>dahili.mesela.dom</code>’dan istenecektir. Bir sayfanın içindeki bu
 259       bağları (ve diğer içeriği) <module>mod_substitute</module> modülü
 260       kullanılarak istemciye sunuluyormuşçasına değiştirebilirsiniz.</p>
 261
 262     <example>
 263       Substitute s/dahili\.mesela\.dom/harici.mesela.dom/i
 264     </example>
 265
 266      <p>HTML ve XHTML’de hiperbağları daha bilgece yeniden yazabilen
 267       <module>mod_proxy_html</module> modülü de kullanılabilir. Yeniden
 268       yazılması gereken URL eşlemlerini oluşturmanızı sağlar, böylece karmaşık
 269       vekil senaryoları oluşturulabilir.</p>
 270 </section>
 271
 272 <section id="rewrite"><title>Yeniden Yazma Motoru</title>
 273
 274     <p>Daha güçlü ikameler gerektiğinde <module>mod_rewrite</module> modülü
 275       tarafından sağlanan yeniden yazma motoru işe yarayabilir. Bu modüldeki
 276       yönergeler sunulacak içeriğin yerine karar vermek için kaynak IP adresi,
 277       tarayıcı türü gibi isteğe özgü özellikleri kullanırlar.
 278       <module>mod_rewrite</module> modülü buna ek olarak isteğin nasıl ele
 279       alınacağına karar vermek için harici yazılımları ve veritabanlarını
 280       kullanabilir. Yeniden yazma motoru yukarıda değinilen üç eşleşme türünü
 281       de uygulayabilecek yetenektedir: Dahili yönlendirmeler (rumuzlar),
 282       harici yönlendirmeler ve vekalet. <module>mod_rewrite</module> modülü
 283       tarafından sağlanan yeteneklerin ayrıntılı açıklamaları ve bunların
 284       kullanım örnekleri ayrıntılı olarak <a href="rewrite/">mod_rewrite
 285       belgeleri</a>nde bulunmaktadır.</p>
 286 </section>
 287
 288 <section id="notfound"><title>Dosya orada yok</title>
 289
 290     <p>Kaçınılmaz olarak, dosya sisteminde mevcut olmayan dosyalar için de
 291       istek yapılacaktır. Bunun çeşitli sebepleri olabilir.  Bazı durumlarda
 292       bu, belgelerin yerlerininin değiştirilmesinin bir sonucu olabilir. Bu
 293       durumda yapılacak en iyi şey, istemciyi belgeyi yeni yerinden istemesi
 294       için bilgilendirmek amacıyla  <a href="#redirect">URL yönlendirmesi</a>
 295       kullanmaktır. Bu şekilde, içeriğin yeri değişse bile eski yer imlerinin
 296       ve hiperbağların çalışmaya devam edeceklerinden emin olabilirsiniz.</p>
 297
 298     <p>"Dosya orada yok" ("File Not Found") hatalarının diğer bir bildik
 299       sebebi de URL’lerin hiperbağlarda veya doğrudan tarayıcıda kasıtlı ya da
 300       kasıtsız, yanlış yazılmasıdır. Bu tür sorunlarda yardımcı olması için
 301       httpd <module>mod_speling</module> (sic) adında bir modülle gelir. Bu
 302       modül etkin kılındığında htpd, "Dosya orada yok" ("File Not Found")
 303       hatalarının önünü kesip başka bir yerde benzer isimde bir dosya var mı
 304       diye bakar. Böyle bir dosya varsa, <module>mod_speling</module>
 305       istemciye dosyanın doğru yerini bildiren bir HTTP yönlendirmesi yollar.
 306       Benzer çok sayıda dosya varsa bunlar istemciye bir liste halinde
 307       sunulur.</p>
 308
 309     <p><module>mod_speling</module> modülünün en yararlı özelliklerinden biri
 310       de dosya isimlerini harf büyüklüğüne duyarsız olarak arayabilmesidir.
 311       Dosya isimlerinde harf büyüklüğünün önemli olduğu Unix benzeri sistemler
 312       hakkında bilgisi olmayan kullanıcılara sahip sistemlerin kullanıcılarına
 313       bu büyük yarar sağlar. Fakat modülün URL düzeltmekten başka şeyler için
 314       de kullanılması, istemcilerden gelen neredeyse her isteğin URL
 315       yönlendirmesine konu olmasına sebep olarak sunucunun yükünü
 316       arttırabilir.</p>
 317
 318     <p><module>mod_dir</module> modülü sanal URI'leri, onları sunan gerçek
 319       kaynağa eşlemekte kullanılan <directive module="mod_dir"
 320       >FallbackResource</directive> yönergesini içerir. Bir 'ön denetleyici'
 321       gerçeklerken <module>mod_rewrite</module> modülünün kullanılmasını
 322       sağlamak için çok kullanışlıdır.</p>
 323
 324     <p>Yerinde bulunmayan içeriğin bulunması çabalarının tümü Apache’nin 404
 325       (Dosya orada yok) HTTP durum kodlu bir hata sayfası döndürmesine yol
 326       açar. Bu sayfanın içeriği <directive module="core"
 327       >ErrorDocument</directive> yönergesi ile denetlenebilir ve <a
 328       href="custom-error.html" >Hata Yanıtlarının Kişiselleştirilmesi</a>
 329       bölümünde anlatıldığı gibi oldukça esnek bir şekilde
 330       kişiselleştirilebilir.</p>
 331 </section>
 332
 333 <section id="other"><title>Diğer URL Eşleme Modülleri</title>
 334
 335 <!-- TODO Flesh out each of the items in the list below. -->
 336
 337     <p>URL eşlemede kullanılabilecek diğer modüller:</p>
 338
 339     <ul>
 340     <li><module>mod_actions</module> - Bir isteği, özkaynağın MIME türüne veya
 341       istek yöntemine bakarak bir CGI betiğine eşler.</li>
 342
 343     <li><module>mod_dir</module> - URL'yi sonlandıran bölü çizgisini
 344       <code>index.html</code> bir dosyaya eşler.</li>
 345
 346     <li><module>mod_imagemap</module> - Bir isteği, bir HTML belge içindeki
 347       bir resme yapılan kullanıcı tıklamalarına dayanarak bir URL'ye
 348       eşler.</li>
 349
 350     <li><module>mod_negotiation</module> - Dil veya içerik sıkıştırması gibi
 351       kullanıcı tercihlerine dayanarak uygun bir belgeyi seçer.</li>
 352     </ul>
 353
 354 </section>
 355
 356 </manualpage>