granicus.if.org Git - apache/blob - docs/manual/logs.xml.tr

   1 <?xml version="1.0" encoding="UTF-8" ?>
   2 <!DOCTYPE manualpage SYSTEM "./style/manualpage.dtd">
   3 <?xml-stylesheet type="text/xsl" href="./style/manual.tr.xsl"?>
   4 <!-- English Revision: 1657858:1739105 (outdated) -->
   5 <!-- =====================================================
   6  Translated by: Nilgün Belma Bugüner <nilgun belgeler.gen.tr>
   7    Reviewed by: Orhan Berent <berent belgeler.gen.tr>
   8 ========================================================== -->
   9
  10 <!--
  11  Licensed to the Apache Software Foundation (ASF) under one or more
  12  contributor license agreements.  See the NOTICE file distributed with
  13  this work for additional information regarding copyright ownership.
  14  The ASF licenses this file to You under the Apache License, Version 2.0
  15  (the "License"); you may not use this file except in compliance with
  16  the License.  You may obtain a copy of the License at
  17
  18      http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0
  19
  20  Unless required by applicable law or agreed to in writing, software
  21  distributed under the License is distributed on an "AS IS" BASIS,
  22  WITHOUT WARRANTIES OR CONDITIONS OF ANY KIND, either express or implied.
  23  See the License for the specific language governing permissions and
  24  limitations under the License.
  25 -->
  26
  27 <manualpage metafile="logs.xml.meta">
  28
  29   <title>Günlük Dosyaları</title>
  30
  31   <summary>
  32     <p>Bir HTTP sunucusunu verimli şekilde yönetebilmek için oluşabilecek
  33       sorunlardan başka sunucunun başarımı ve etkinliği hakkında da bazı geri
  34       bildirimler almak gerekir. Apache HTTP Sunucusu çok kapsamlı ve esnek
  35       bir günlükleme yeteneğine sahiptir. Bu belgede sunucunun günlükleme
  36       yeteneğini nasıl yapılandıracağınızdan ve günlük kayıtlarını nasıl
  37       yorumlayacağınızdan bahsedilecektir.</p>
  38   </summary>
  39
  40     <section id="overview">
  41     <title>Giriş</title>
  42
  43   <related>
  44       <modulelist>
  45         <module>mod_log_config</module>
  46         <module>mod_log_forensic</module>
  47         <module>mod_logio</module>
  48         <module>mod_cgi</module>
  49       </modulelist>
  50   </related>
  51
  52   <p>Apache HTTP Sunucusu, isteğin ilk alınışından itibaren, URL eşleme
  53     işlemleri, bağlantının son çözümlemesi ve bu işlemler sırasına ortaya çıkan
  54     hatalar da dahil olmak üzere sunucunuzda meydana gelen herşeyi günlüklemek
  55     için çok çeşitli mekanizmalar içerir. Buna ek olarak, günlükleme
  56     yetenekleri sağlayan üçüncü parti modüller de kullanılabilir veya mevcut
  57     günlük dosyalarına girdiler enjekte edilebilir. Ayrıca, CGI programları,
  58     PHP betikleri ve benzerleri sunucu hata günlüğüne kendi iletilerini
  59     gönderebilirler.</p>
  60
  61   <p>Bu belgede Apache HTTP Sunucusunun standart parçası olan günlükleme
  62     modülleri hakkında bilgi verilecektir.</p>
  63
  64   </section>
  65
  66   <section id="security">
  67     <title>Güvenlik Uyarısı</title>
  68
  69     <p>Apache httpd’nin günlük dosyalarını yazdığı dizine yazabilen birinin sunucuyu
  70       başlatan kullanıcı kimliğine (bu genellikle root olur) erişim
  71       kazanabileceğine hemen hemen kesin gözüyle bakılabilir. Sonuçlarının
  72       neler olacağını kestiremiyorsanız günlüklerin yazıldığı dizinde <em>hiç
  73       kimseye</em> yazma erişimi vermeyin; ayrıntılı bilgi için <a
  74       href="misc/security_tips.html">güvenlik ipuçları</a> belgesine
  75       bakınız.</p>
  76
  77     <p>Buna ilaveten, günlük dosyaları istemci tarafından sağlanmış bilgiler
  78       de içerebilir. Bu nedenle, kötü niyetli istemcilerin günlük dosyalarına
  79       denetim karakterleri girmeleri olasılığına karşı ham günlükler ele
  80       alınırken dikkatli olunmalıdır.</p>
  81   </section>
  82
  83   <section id="errorlog">
  84     <title>Hata Günlüğü</title>
  85     <related>
  86       <modulelist>
  87         <module>core</module>
  88       </modulelist>
  89       <directivelist>
  90         <directive module="core">ErrorLog</directive>
  91         <directive module="core">ErrorLogFormat</directive>
  92         <directive module="core">LogLevel</directive>
  93       </directivelist>
  94     </related>
  95
  96     <p>İsmi ve yeri <directive module="core">ErrorLog</directive> yönergesi
  97       ile belirtilen sunucu hata günlüğü, en önemli günlük dosyasıdır. Apache
  98       httpd tarafından istekler işlenirken saptanan hatalar ve tanı bilgileri
  99       bu dosyaya gönderilir. Sunucuyu başlatırken veya sunucu çalışırken bir
 100       sorunla karşılaşıldığında, neyin yanlış gittiğini öğrenmek için
 101       bakılacak ilk yer burasıdır. Günlük kaydı çoğunlukla sorunun nasıl
 102       düzeltileceği ile ilgili ayrıntıları da içerir.</p>
 103
 104     <p>Hata günlüğü normal olarak bir dosyaya yazılır (genellikle, dosyanın
 105       ismi Unix sistemlerinde <code>error_log</code>, OS/2 ve Windows’ta ise
 106       <code>error.log</code>’dur). Ayrıca, Unix sistemlerinde sunucunun
 107       hataları <code>syslog</code>’a veya <a href="#piped">borulamak suretiyle
 108       bir programa</a> aktarması da mümkündür.</p>
 109
 110     <p>Hata günlüğünün biçemi <directive module="core"
 111       >ErrorLogFormat</directive> yönergesi ile belirlenir. Bu yönergeyi
 112       kullanarak günlüklenen değerleri özelleştirebilirsiniz. Bir biçem
 113       belirtmezseniz öntanımlı biçem kullanılır. Örnek tipik bir hata iletisi
 114       içermektedir:</p>
 115
 116     <example>
 117     [Fri Sep 09 10:42:29.902022 2011] [core:error] [pid 35708:tid 4328636416]
 118     [client 72.15.99.187] Dosya yok: /usr/local/apache2/htdocs/favicon.ico
 119     </example>
 120
 121     <p>Günlük girdisinin ilk öğesi iletinin yazıldığı tarih ve saatten oluşur.
 122       İkincisi iletiyi üreten modülün ismi (bu durumda: core) ile raporlanan
 123       bilginin önem derecesini belirtir. Bunu varsa sürecin kimliği ve yine
 124       varsa evre kimliği izler. Sonraki öğe hatanın üretilmesine sebep olan
 125       istemcinin IP adresini içerir. Kalanı iletinin kendisidir (duruma
 126       bakılırsa bir dosyaya yapılan istek yerine getirilememiş).</p>
 127
 128     <p>Hata günlüğünde görünebilecek ileti çeşitliliği oldukça fazladır. Çoğu
 129       yukarıdaki örneğin benzeridir. Hata günlüğü ayrıca, CGI betiklerinin
 130       hata ayıklama çıktılarını da içerir. Bir CGI betiği tarafından standart
 131       hataya (<code>stderr</code>) yazılan her türlü bilgi doğrudan hata
 132       günlüğüne kopyalanır.</p>
 133
 134     <p>Hata günlüğüne ve erişim günlüğüne  <code>%L</code> dizgeciği konularak
 135       erişim günlüğündeki girdi ile hata günlüğündeki girdiyi ilişkilendirecek
 136       bir günlük girdisi kimliği oluşturulabilir.
 137       <module>mod_unique_id</module> yüklüyse günlük girdisi kimliği olarak
 138       onun eşsiz istek kimliği de kullanılır.</p>
 139
 140     <p>Sunucuyu denerken olası sorunlara karşı hata günlüğünü sürekli
 141       izlemelisiniz. Unix sistemlerinde bunu şöyle bir komutla
 142       sağlayabilirsiniz:</p>
 143
 144     <example>
 145       tail -f error_log
 146     </example>
 147   </section>
 148
 149   <section id="permodule">
 150     <title>Modüllere göre günlükleme</title>
 151
 152     <p><directive module="core">LogLevel</directive> yönergesi, günlük
 153       iletisinin üretilmesine sebep olan modüle bağlı bir önem seviyesi
 154       belirleyebilmenizi sağlar. Bu yolla sorun yaşadığınız modülle ilgili
 155       günlük musluklarını sonuna kadar açabiliri ek olarak ilgilendiğiniz diğer
 156       modüllerle ilgili ayrıntıları da edinebilirsiniz. Özellikle
 157       <module>mod_proxy</module> veya <module>mod_rewrite</module> gibi
 158       modüllerde yapılmak isteneni denerken neler olup bittiğini ayrıntılarıyla
 159       bilmek istediğiniz durumlarda kullanışlıdır.</p>
 160
 161     <p>Bunu <directive>LogLevel</directive> yönergesinde modülün ismini
 162       belirterek yapabilirsiniz:</p>
 163
 164     <highlight language="config">
 165 LogLevel info rewrite:trace5
 166     </highlight>
 167
 168     <p>Bu satırla ana <directive>LogLevel</directive> info'ya ayarlanırken
 169       <module>mod_rewrite</module> için musluk <code>trace5</code> seviyesine
 170       kadar açılmaktadır.</p>
 171
 172     <note>Bu yönerge, Apache HTTP Sunucusunun evvelki sürümlerinde mevcut olan
 173       <code>RewriteLog</code> gibi günlükleme modüllerinin yerini almıştır.
 174     </note>
 175   </section>
 176
 177   <section id="accesslog">
 178     <title>Erişim Günlüğü</title>
 179
 180     <related>
 181       <modulelist>
 182         <module>mod_log_config</module>
 183         <module>mod_setenvif</module>
 184       </modulelist>
 185       <directivelist>
 186         <directive module="mod_log_config">CustomLog</directive>
 187         <directive module="mod_log_config">LogFormat</directive>
 188         <directive module="mod_setenvif">SetEnvIf</directive>
 189       </directivelist>
 190     </related>
 191
 192     <p>Sunucu erişim günlüğü sunucu tarafından işleme alınan tüm istekleri
 193       kaydeder. Erişim günlüğünün yeri ve içeriği  <directive
 194       module="mod_log_config">CustomLog</directive> yönergesi ile belirlenir.
 195       <directive module="mod_log_config">LogFormat</directive> yönergesi ile
 196       günlük içeriğini kişiselleştirmek mümkündür. Bu bölümde sunucunun
 197       bilgileri erişim günlüğüne kaydetmesi için nasıl yapılandırılacağından
 198       bahsedilecektir.</p>
 199
 200     <p>Şüphesiz, bilginin erişim günlüğünde saklanması günlük yönetiminde ilk
 201       adımı oluşturur.  Sonraki adım yararlı istatistikleri üretmek için bu
 202       bilgiyi incelemektir. Günlük incelemesi bu belgenin kapsamına dahil
 203       değildir ve aslında bu işlem sunucunun yaptığı işlerden biri değildir.
 204       Bu konu ve günlük incelemesi yapan uygulamalar hakkında daha ayrıntılı
 205       bilgi edinmek için <a
 206       href="http://dmoz.org/Computers/Software/Internet/Site_Management/Log_Analysis/"
 207       >dmoz.org</a> bakınız.</p>
 208
 209     <p>Apache httpd’nin çeşitli sürümlerinde erişim günlüklerini denetlemek
 210       için kullanılan diğer modüller ve yönergeler arasında mod_log_referer,
 211       mod_log_agent modülleri ve <code>TransferLog</code> yönergesi
 212       sayılabilir. Artık, daha eski tüm diğer yönergelerin işlevselliklerini
 213       bir araya toplayan <directive module="mod_log_config"
 214       >CustomLog</directive> yönergesi kullanılmaktadır.</p>
 215
 216     <p>Erişim günlüğünün girdi biçemi kolayca isteğe göre
 217       düzenlenebilmektedir. Biçemi belirtmekte kullanılan biçem dizgesi, C
 218       tarzı printf(1) biçem dizgesini andırır. Sonraki bölümlerde bazı
 219       örneklere yer verilmiştir. Biçem dizgesini oluşturan belirteçlerin tam
 220       listesi için <module>mod_log_config</module> belgesinin <a
 221       href="mod/mod_log_config.html#formats">Günlük Girdilerinin
 222       Kişiselleştirilmesi</a> bölümüne bakınız.</p>
 223
 224     <section id="common">
 225       <title>Ortak Günlük Biçemi (OGB)</title>
 226
 227       <p>Erişim günlüğü için sıklıkla kullanılan bir yapılandırma:</p>
 228
 229       <highlight language="config">
 230 LogFormat "%h %l %u %t \"%r\" %&gt;s %b" common
 231 CustomLog logs/access_log common
 232       </highlight>
 233
 234       <p>İlk satırda belli bir biçem dizgesi için <code>common</code> diye bir
 235         <em>takma ad</em> tanımlanmaktadır. Biçem dizgesi, sunucuya hangi
 236         belli bir bilgi parçalarını günlükleyeceğini söyleyen % imli biçem
 237         belirteçlerinden oluşur. Biçem dizgesine ayrıca dizgesel sabitler de
 238         yerleştirilebilir ve bunlar erişim günlüğüne oldukları gibi
 239         kopyalanırlar. Biçem dizgesi içinde çift tırnak karakteri (") biçem
 240         dizgesini vaktinden önce sonlandırmaması için ters bölü çizgisi ile
 241         öncelenmelidir. Biçem dizgesi ayrıca, satır sonlarını belirtmek için
 242         "<code>\n</code>" ve sekmeleri belirtmek için "<code>\t</code>"
 243         denetim karakterlerini de içerebilir.</p>
 244
 245       <p><directive module="mod_log_config">CustomLog</directive> yönergesi
 246         evvelce tanımlanmış bir <em>takma adı</em> kullanarak yeni bir günlük
 247         dosyası tanımlar. Erişim günlüğünün dosya ismi bölü çizgisi ile
 248         başlamadıkça dosya yolunun <directive module="core"
 249         >ServerRoot</directive> değerine göreli olduğu varsayılır.</p>
 250
 251       <p>Yukarıdaki yapılandırma günlük dosyasına girdileri Ortak Günlük
 252         Biçemi (Common Log Format) adı verilen standart biçemde yazar.
 253         Bu standart biçem başka HTTP sunucuları tarafından da kullanılır ve
 254         çoğu günlük inceleme yazılımı tarafından tanınır. Ortak Günlük
 255         Biçeminde üretilen günlük girdileri şöyle görünür:</p>
 256
 257       <example>
 258         127.0.0.1 - frank [10/Oct/2000:13:55:36 -0700] "GET
 259         /apache_pb.gif HTTP/1.0" 200 2326
 260       </example>
 261
 262       <p>Bu günlük girdisini parça parça açıklayalım:</p>
 263
 264       <dl>
 265         <dt><code>127.0.0.1</code> (<code>%h</code>)</dt>
 266
 267         <dd>Bu, sunucuya istek yapan istemcinin (uzak konağın) IP adresidir.
 268           Eğer <directive module="core">HostnameLookups</directive>
 269           yönergesine <code>On</code> değeri atanmışsa sunucu bu IP adresi
 270           için DNS sorgusu yapacak ve IP adresi yerine bulduğu konak ismini
 271           yazmaya çalışacaktır. Bununla birlikte, bu işlem sunucuyu epeyce
 272           yavaşlattığından önerilmemektedir. Konak isimlerini saptamak için en
 273           iyisi günlük girdilerini <program>logresolve</program> gibi bir
 274           günlük işlemcisinden geçirmektir. Burada raporlanan IP adresi
 275           doğrudan istemcinin IP adresi olmayabilir. Eğer sunucu ile istemci
 276           arasında bir vekil sunucu varsa bu IP adresi, vekil sunucunun IP
 277           adresi olacaktır.</dd>
 278
 279         <dt><code>-</code> (<code>%l</code>)</dt>
 280
 281         <dd>Çıktıdaki bir "tire" imi istenen bilgi parçasının mevcut olmadığı
 282           anlamına gelir. Bu durumda, mevcut olmayan bilgi istemci makine
 283           üzerinde <code>identd</code> tarafından belirlenen istemcinin RFC
 284           1413 kimliğidir. Bu bilgi oldukça güvenilmezdir ve sıkıca denetlenen
 285           iç ağlar haricinde hemen hemen asla kullanılmamalıdır. Apache,
 286           <directive module="mod_ident">IdentityCheck</directive> yönergesine
 287           <code>On</code> değeri atanmış olmadıkça bu bilgiyi saptamaya
 288           uğraşmaz.</dd>
 289
 290         <dt><code>frank</code> (<code>%u</code>)</dt>
 291
 292         <dd>Bu, belge isteğinde bulunan kişinin HTTP kimlik doğrulamasıyla
 293           saptanan kullanıcı kimliğidir. Bu değer CGI betiklerine
 294           <code>REMOTE_USER</code> ortam değişkeni ile sağlanır. Eğer istek
 295           için durum kodu 401 ise (aşağıya bakınız) henüz kullanıcının kimliği
 296           doğrulanmamış olacağından bu değere güvenilmemelidir. Eğer belge
 297           parola korumalı değilse günlüğün bu kısmı da yukarıdaki gibi
 298           "<code>-</code>" olacaktır.</dd>
 299
 300         <dt><code>[10/Oct/2000:13:55:36 -0700]</code>
 301         (<code>%t</code>)</dt>
 302
 303         <dd>İsteğin alındığı tarih ve saat. Biçemi şöyledir:
 304
 305           <p class="indent">
 306             <code>[gün/ay/yıl:saat:dakika:saniye dilim]<br />
 307              gün    = 2 hane<br />
 308              ay     = 3 harf<br />
 309              yıl    = 4 hane<br />
 310              saat   = 2 hane<br />
 311              dakika = 2 hane<br />
 312              saniye = 2 hane<br />
 313              dilim  = (`+' | `-') 4 hane</code>
 314           </p>
 315           <p>Günlük biçem dizgesinde zaman gösterim biçemini
 316           <code>%{<em>biçem</em>}t</code> şeklinde belirtmek de mümkündür.
 317           Buradaki <code><em>biçem</em></code> dizgesi, stardart C
 318           kütüphanesindeki <code>strftime(3)</code> işlevi için tanımlanmış
 319           biçem belirteçleriyle veya desteklenen özel belirteçlerle
 320           oluşturulabilir. Ayrıntılı bilgi için <module>mod_log_config</module>
 321           <a href="mod/mod_log_config.html#formats">biçem dizgelerine</a>
 322           bakın.</p>
 323         </dd>
 324
 325         <dt><code>"GET /apache_pb.gif HTTP/1.0"</code>
 326         (<code>\"%r\"</code>)</dt>
 327
 328         <dd>İstemciden alınan istek satırının çift tırnaklar arasında
 329           gösterilmesi istenmiştir. İstek satırı en yararlı bilgi parçalarını
 330           içerir. Birincisi, istemci tarafından kullanılan yöntem
 331           <code>GET</code>’miş. İkinci olarak istemci
 332           <code>/apache_pb.gif</code> dosyasını istemiş ve üçüncü olarak
 333           istemci <code>HTTP/1.0</code> protokolünü kullanmış. İstek satırının
 334           bazı parçalarını bağımsız olarak da günlüklemek mümkündür. Örneğin,
 335           "<code>%m %U%q %H</code>" dizgesi, yöntem, yol, sorgu dizgesi ve
 336           protokolü kaydedecektir; bu dizge "<code>%r</code>" biçem
 337           belirtecinin tek başına yaptığı işi yapar.</dd>
 338
 339         <dt><code>200</code> (<code>%&gt;s</code>)</dt>
 340
 341         <dd>Bu, sunucunun istemciye gönderdiği durum kodudur. İsteğin
 342           başarıyla yerine getirilip getirilmediğini gösterdiği için bu bilgi
 343           çok değerlidir. Durum kodu 2 ile başlıyorsa istek başarıyla yerine
 344           getirilmiştir, 3 ile başlıyorsa yönlendirilmiştir, 4 ile başlıyorsa
 345           istemci tarafında bir hata oluşmuştur, 5 ile başlıyorsa sunucuda bir
 346           hata oluşmuştur. Olası hata kodlarının tam listesi <a
 347           href="http://www.w3.org/Protocols/rfc2616/rfc2616.txt">RFC2616 Hiper
 348           Metin Aktarım Protokolü</a>nün 10. bölümünde bulunabilir.</dd>
 349
 350         <dt><code>2326</code> (<code>%b</code>)</dt>
 351
 352         <dd>Son parça istemciye döndürülen nesnenin yanıt başlığı hariç
 353           uzunluğudur. Eğer istemciye bir içerik döndürülmemişse bu değer
 354           "<code>-</code>" olacaktır. Bunun yerine günlüğe "<code>0</code>"
 355           yazdırmak için <code>%B</code> belirtecini kullanınız.</dd>
 356       </dl>
 357     </section>
 358
 359     <section id="combined">
 360       <title>Birleşik Günlük Biçemi</title>
 361
 362       <p>Sıklıkla kullanılan diğer bir biçem dizgesi Birleşik Günlük Biçemi
 363         (Combined Log Format) olup şöyle kullanılabilir:</p>
 364
 365       <highlight language="config">
 366 LogFormat "%h %l %u %t \"%r\" %&gt;s %b \"%{Referer}i\" \"%{User-agent}i\"" combined
 367 CustomLog log/access_log combined
 368       </highlight>
 369
 370       <p>Bu biçem ilaveten 2 alan içermesi dışında Ortak Günlük Biçemi ile
 371         aynıdır. İlave alanların ikisi de <code>%{<em>başlık</em>}i</code>
 372         biçeminde olup buradaki <code><em>başlık</em></code>, HTTP isteğindeki
 373         başlık alanlarından biridir. Bu biçemin kullanıldığı bir erişim
 374         günlüğü girdisi şöyle olurdu:</p>
 375
 376       <example>
 377         127.0.0.1 - frank [10/Oct/2000:13:55:36 -0700] "GET
 378         /apache_pb.gif HTTP/1.0" 200 2326
 379         "http://www.example.com/start.html" "Mozilla/4.08 [en]
 380         (Win98; I ;Nav)"
 381       </example>
 382
 383       <p>Ek alanlar:</p>
 384
 385       <dl>
 386         <dt><code>"http://www.example.com/start.html"</code>
 387         (<code>\"%{Referer}i\"</code>)</dt>
 388
 389         <dd>HTTP istek başlığı "Referer". İstemcinin raporladığı isteğin
 390           kaynaklandığı URI. (Bu isteğin yapılmasını sağlayan bağlantıyı
 391           içeren URL veya istek bir sayfanın bileşenleri ile ilgiliyse istenen
 392           sayfanın URL’si olabilir.)</dd>
 393
 394         <dt><code>"Mozilla/4.08 [en] (Win98; I ;Nav)"</code>
 395         (<code>\"%{User-agent}i\"</code>)</dt>
 396
 397         <dd>Tarayıcı kimliğini içeren HTTP istek başlığı. Bu istemcinin
 398           tarayıcısının raporladığı kendi tanıtım bilgisidir.</dd>
 399       </dl>
 400     </section>
 401
 402     <section id="multiple">
 403       <title>Çok Sayıda Erişim Günlüğü</title>
 404
 405       <p>Yapılandırma dosyasında çok sayıda <directive
 406         module="mod_log_config">CustomLog</directive> yönergesi kullanarak çok
 407         sayıda erişim günlüğü kolayca oluşturulabilir. Örneğin aşağıdaki
 408         yönergelerle 3 tane erişim günlüğü oluşturulacaktır. İlki temel OGB
 409         bilgisini içerirken diğer ikisi isteğin kaynaklandığı yeri ve tarayıcı
 410         kimliğini içerir. Son iki <directive module="mod_log_config"
 411         >CustomLog</directive> satırı ayrıca, <code>ReferLog</code> ve
 412         <code>AgentLog</code> yönergelerinin etkilerinin nasıl taklit
 413         edileceğini de göstermektedir.</p>
 414
 415       <highlight language="config">
 416 LogFormat "%h %l %u %t \"%r\" %&gt;s %b" common
 417 CustomLog logs/access_log common
 418 CustomLog logs/referer_log "%{Referer}i -&gt; %U"
 419 CustomLog logs/agent_log "%{User-agent}i"
 420       </highlight>
 421
 422       <p>Bu örnek ayrıca, <directive module="mod_log_config"
 423         >LogFormat</directive> yönergesi ile bir takma ad tanımlamanın şart
 424         olmadığını da göstermektedir. Günlük biçemi doğrudan <directive
 425         module="mod_log_config">CustomLog</directive> yönergesinde
 426         belirtilebilir.</p>
 427     </section>
 428
 429     <section id="conditional">
 430       <title>Şarta Bağlı Günlükler</title>
 431
 432       <p>Bazı durumlarda istemcinin yaptığı isteğe bağlı olarak erişim
 433         günlüğünde belli girdilerin dışlanması gerekebilir. Bu, <a
 434         href="env.html" >ortam değişkenleri</a> sayesinde kolayca yerine
 435         getirilebilir. Önce isteğin belli koşulları sağladığını belirten bir
 436         ortam değişkeni ataması yapılır. Bu işlem <directive
 437         module="mod_setenvif">SetEnvIf</directive> yönergesi ile yapılır.
 438         Sonra da, ortam değişkenine bağlı olarak isteklerin günlüğe dahil
 439         edilip edilmeyeceği <directive
 440         module="mod_log_config">CustomLog</directive> yönergesinin
 441         <code>env=</code> deyimi kullanılarak belirtilir. Bazı örnekler:</p>
 442
 443       <highlight language="config">
 444 # yerel konaktan kaynaklanan istekleri imleyelim
 445 SetEnvIf Remote_Addr "127\.0\.0\.1" kaydetme
 446 # robots.txt dosyası isteklerini imleyelim
 447 SetEnvIf Request_URI "^/robots\.txt$" kaydetme
 448 # Kalanları günlüğe kaydedelim
 449 CustomLog logs/access_log common env=!kaydetme
 450       </highlight>
 451
 452       <p>Başka bir örnek olarak, Türkçe belge isteklerini bir dosyaya diğer
 453         dillerdeki istekleri başka bir dosyaya kaydedelim.</p>
 454
 455       <highlight language="config">
 456 SetEnvIf Accept-Language "tr" turkce
 457 CustomLog logs/turkce_log common env=turkce
 458 CustomLog logs/diger_diller_log common env=!turkce
 459       </highlight>
 460
 461       <p>Bir arabellekleme senaryosuna arabelleğin verimli kullanılıp
 462         kullanılmadığını bilmek isteyelim. Bu basitçe şöyle yapılabilir:</p>
 463
 464       <highlight language="config">
 465 SetEnv CACHE_MISS 1
 466 LogFormat "%h %l %u %t "%r " %>s %b %{CACHE_MISS}e" common-cache
 467 CustomLog logs/access_log common-cache
 468       </highlight>
 469
 470       <p><module>mod_cache</module> önce <module>mod_env</module> modülünü
 471         çalıştıracak ve başarılı olunduğu takdirde içeriği onsuz teslim
 472         edecektir. Bu durumda arabellek kaybı <code>1</code> olarak
 473         günlüklenirken arabellek sunumu <code>-</code> olarak
 474         günlüklenecektir.</p>
 475
 476       <p><code>env=</code> sözdizimine ek olarak, <directive
 477         module="mod_log_config">LogFormat</directive> HTTP yanıt kodudaki koşul
 478         değerlerini günlüklemeyi de destekler:</p>
 479
 480       <highlight language="config">
 481 LogFormat "%400,501{User-agent}i" browserlog
 482 LogFormat "%!200,304,302{Referer}i" refererlog
 483       </highlight>
 484
 485       <p>Bu örnekte, HTTP durum kodu 400 veya 501 ise <code>User-agent</code>
 486         başlığı günlüklenecektir. Aksi takdirde, günlüğe bir "-" yazılacaktır.
 487         Benzer şekilde ikinci örnekte, HTTP durum kodu 200, 204 veya 302
 488         <strong>değilse</strong> (durum kodlarının öncesindeki "!" imine
 489         dikkat) <code>Referer</code> başlığı günlüklenecektir.</p>
 490
 491       <p>Koşulaa bağlı günlük kaydının çok esnek ve güçlü olabileceğini
 492         göstermiş olsak da günlük içeriğini denetlemenin tek yolu bu değildir.
 493         Günlük dosyaları sunucu etkinliğini eksiksiz olarak kaydedebildikleri
 494         takdirde daha yararlı olurlar. Günlük dosyalarını sonradan işleme tabi
 495         tutarak istenmeyen girdileri kaldırılmış bir kopya almak hem kolay hem
 496         de daha yararlıdır.</p>
 497     </section>
 498   </section>
 499
 500   <section id="rotation">
 501     <title>Günlük Çevrimi</title>
 502
 503     <p>Yükü ağır sunucularda günlük dosyalarına kaydedilen bilginin miktarı
 504       çok büyük boyutlara ulaşabilir. 10.000 istek içeren bir erişim günlüğü
 505       yaklaşık 1MB yer kaplar. Etkin günlük dosyasını belirli aralıklarla
 506       değiştirmek veya silmek gerekebilir. Apache httpd çalışırken dosyayı sürekli
 507       açık tuttuğu ve yazdığı için bu işlem sunucu çalışırken yapılamaz. Bu
 508       bakımdan, günlük dosyası değiştirildikten veya silindikten sonra yeni
 509       dosyanın açılması için <a href="stopping.html">sunucunun yeniden
 510       başlatılması</a> gerekir.</p>
 511
 512     <p><a href="stopping.html#graceful">Nazikçe yeniden başlatmak</a>
 513       suretiyle sunucunun, mevcut ve bekleyen bağlantıları kaybetmeden yeni
 514       günlük dosyalarını açması sağlanabilir. Bununla birlikte, bu işlem
 515       sırasında sunucunun eski isteklere sunumu bitirene kadar eski günlük
 516       dosyalarına yazmaya devam edebilmesi gerekir. Bu bakımdan, yeniden
 517       başlatmanın ardından eski günlük dosyaları üzerinde bir işlem yapmadan
 518       önce biraz beklemek gerekir. Günlük dosyalarını döndürürken kullanılan
 519       senaryolarda genellikle eski günlük dosyaları yer kazanmak için
 520       sıkıştırılırlar:</p>
 521
 522     <example>
 523       mv access_log access_log.old<br />
 524       mv error_log error_log.old<br />
 525       apachectl graceful<br />
 526       sleep 600<br />
 527       gzip access_log.old error_log.old
 528     </example>
 529
 530     <p>Günlük çevrimi yapmanın başka bir yolu da sonraki bölümde açıklandığı
 531       gibi <a href="#piped">borulu günlükler</a> kullanmaktır.</p>
 532   </section>
 533
 534   <section id="piped">
 535     <title>Borulu Günlükler</title>
 536
 537     <p>Apache httpd hata ve erişim günlüklerini doğrudan bir dosyaya yazmak
 538       yerine bir boru üzerinden başka bir sürece yazabilir. Bu yetenek ana
 539       sunucuya herhangi bir kod eklemeksizin günlükleme esnekliğini şaşırtıcı
 540       derecede arttırır. Günlükler boruya yazılmak istenirse dosya ismini boru
 541       karakteriyle ("<code>|</code>") değiştirip ardına günlük girdilerini
 542       standart girdisinden kabul edecek programın ismini eklemek yeterlidir.
 543       Apache httpd başlatıldığı zaman borulu günlük işlemini de
 544       başlatacaktır. Eğer sunucu çalışırken günlükleri kabul eden süreç
 545       çökerse Apache httpd bu programı yeniden başlatır. (Bu son özelliği
 546       sebebiyle bu tekniğe “güvenilir borulu günlükleme” adını veriyoruz.)</p>
 547
 548     <p>Borulu günlük süreçleri ana Apache httpd süreci tarafından başlatılır
 549       ve bu süreçler ana Apache httpd sürecinin kullanıcı kimliğini miras
 550       alırlar. Yani borulu günlükleme programları aslında root tarafından
 551       çalıştırılmış gibi olur. Bu bakımdan, bu programları basit ve güvenilir
 552       kılmak çok önemlidir.</p>
 553
 554     <p>Borulu günlüklerin önemli kullanım alanlarından biri de sunucuyu
 555       yeniden başlatmak gerekmeksizin günlük çevrimini mümkün kılmaktır.
 556       Apache HTTP sunucusu bu amaçla kullanılmak üzere
 557       <program>rotatelogs</program> diye bir program içerir. Örneğin,
 558       günlükleri 24 saatte bir döndürmek isterseniz bunu şöyle
 559       yapabilirsiniz:</p>
 560
 561     <highlight language="config">
 562 CustomLog "|/usr/local/apache/bin/rotatelogs /var/log/access_log 86400" common
 563     </highlight>
 564
 565     <p>Borunun diğer ucundaki süreci başlatacak komutun tırnak içine
 566       alındığına dikkat ediniz. Bu örnekler erişim günlüğü için verilmişse de
 567       aynı teknik hata günlüğü için de kullanılabilir.</p>
 568
 569     <p>Hariçten bir uygulama olarak <a
 570       href="http://www.cronolog.org/">cronolog</a> isminde buna benzer ancak
 571       çok daha esnek bir program daha vardır.</p>
 572
 573     <p>Borulu günlükler de şarta bağlı günlükleme kadar güçlü olmakla beraber
 574       çevrimdışı ardıl işlemler gibi daha basit çözümler için
 575       kullanılmamalıdır.</p>
 576
 577     <p>Öntanımlı olarak borulu günlük süreci bir kabuk kullanmadan
 578       çalıştırılır. Kabuk kullanarak (genelde <code>/bin/sh -c</code> ile)
 579       yapılmak istenirse "<code>|</code>" yerine "<code>|$</code>"
 580       kullanılır:</p>
 581
 582     <highlight language="config">
 583 # Kabuk kullanarak "rotatelogs" çalıştırmak
 584 CustomLog "|$/usr/local/apache/bin/rotatelogs /var/log/access_log 86400" common
 585     </highlight>
 586
 587     <p>Bu, Apache 2.2 için öntanımlı davranıştı. Kabuk özelliklerine bağlı
 588       olarak, yeniden başlatma sırasındaki sinyal işleme sorunları ve günlük
 589       borulama uygulamasının yaşam süresi için ek bir kabuk süreci ile
 590       sonuçlanabilir. Apache 2.2 ile uyumluluk açısından "<code>||</code>"
 591       gösterimi de desteklenmekte olup "<code>|</code>" kullanımına
 592       eşdeğerdir.</p>
 593
 594     <note><title>Windows'ta yığın alanı</title>
 595     <p>Windows'ta çok sayıda borulu günlükleme süreci çalışırken ve özellikle
 596       HTTPD bir hizmet olarak çalışıyorsa sorunlar baş gösterebilir. Bunun
 597       başlıca sebebi masaüstü yığın alanının (heap) dışına taşılmasıdır. Her
 598       hizmete ayrılan masüstü yığın alanı, kayıt defterindeki
 599       HKEY_LOCAL_MACHINE\System\CurrentControlSet\Control\SessionManager\SubSystems\Windows
 600       kaydındaki üçüncü değiştirge olan <code>SharedSection</code>
 601       değeridir. <strong>Bu değeri değiştirirken çok dikkatli olun</strong>;
 602       bu, Windows kayıt defterini değiştirirken verilen normal
 603       uyarılardandır, fakat eğer bu değer çok yüksek olursa masaüstü yığın
 604       alanının tükenebileceği dikkate alınmalıdır.</p>
 605     </note>
 606   </section>
 607
 608   <section id="virtualhost">
 609     <title>Sanal Konaklar</title>
 610
 611     <p>Bir sunucu çok sayıda <a href="vhosts/">sanal konak</a> ile hizmet
 612       sunarken bunların günlük kayıtları için çeşitli seçenekler mevcuttur.
 613       İlk seçenekte, sanki sunucu tek bir konakla hizmet sunuyormuş gibi
 614       günlük kaydı yapılır. Günlükleme yönergelerini <directive module="core"
 615       type="section">VirtualHost</directive> bölümlerinin dışına, ana sunucu
 616       bağlamına yerleştirerek tüm isteklerin aynı erişim ve hata günlüğüne
 617       yazılmasını sağlamak olasıdır. Bu teknik, tek tek sanal konaklar için
 618       kolayca istatistik toplamaya izin vermez.</p>
 619
 620     <p>Eğer  <directive module="mod_log_config">CustomLog</directive>
 621       veya <directive module="core">ErrorLog</directive> yönergesi bir
 622       <directive module="core" type="section">VirtualHost</directive> bölümüne
 623       yerleştirilirse bu sanal konağa bütün erişimler veya hatalar belirtilen
 624       dosyaya günlüklenecektir. Böyle günlükleme yönergeleri içermeyen sanal
 625       konakların günlükleri hala ana sunucunun hata ve erişim günlüklerine
 626       yazılmaya devam edecektir. Bu teknik az sayıda sanal konak barındıran
 627       sunucular için çok kullanışlıdır. Fakat sanal konak sayısı çok fazlaysa
 628       bu teknikle günlük dosyalarını yönetmek çok karmaşık bir hal alabilir.
 629       Ayrıca, <a href="vhosts/fd-limits.html">yetersiz dosya tanıtıcısı</a>
 630       sorunlarıyla çok sık karşılaşılabilir.</p>
 631
 632     <p>Erişim günlükleri için çok az bir fedakarlıkla çok iyi bir çözüm vardır.
 633       Günlük biçemine sanal konaklarla ilgili bilgi eklemek suretiyle tüm
 634       konakların aynı günlük dosyasını kullanmaları olasıdır. Böylece günlük
 635       dosyası sonradan her sanal konak için ayrı bir dosya oluşturmak üzere
 636       ayrıştırılabilir. Örneğin, bu işlem için şu yönergeler kullanılıyor
 637       olsun:</p>
 638
 639     <highlight language="config">
 640 LogFormat "%v %l %u %t \"%r\" %&gt;s %b" ortaksankon
 641 CustomLog logs/access_log ortaksankon
 642     </highlight>
 643
 644     <p><code>%v</code> belirteci isteği sunan sanal konağın ismini günlüğe
 645       yazmak için kullanılır. Daha sonra <a
 646       href="programs/split-logfile.html">split-logfile</a> gibi bir program
 647       kullanarak, bu dosyadan her sanal konak için ayrı birer dosya elde
 648       edilebilir.</p>
 649   </section>
 650
 651   <section id="other">
 652     <title>Diğer Günlük Dosyaları</title>
 653
 654     <related>
 655       <modulelist>
 656         <module>mod_logio</module>
 657         <module>mod_log_config</module>
 658         <module>mod_log_forensic</module>
 659         <module>mod_cgi</module>
 660       </modulelist>
 661
 662       <directivelist>
 663         <directive module="mod_log_config">LogFormat</directive>
 664         <directive module="mod_log_config">BufferedLogs</directive>
 665         <directive module="mod_log_forensic">ForensicLog</directive>
 666         <directive module="mpm_common">PidFile</directive>
 667         <directive module="mod_cgi">ScriptLog</directive>
 668         <directive module="mod_cgi">ScriptLogBuffer</directive>
 669         <directive module="mod_cgi">ScriptLogLength</directive>
 670       </directivelist>
 671     </related>
 672
 673     <section>
 674       <title>Gönderilen ve alınan bayt sayısının günlüklenmesi</title>
 675
 676       <p><module>mod_logio</module> modülü <directive
 677         module="mod_log_config">LogFormat</directive> yönergesinde kullanılan
 678         biçem belirteçlerine alınan ve gönderilen bayt sayıları için iki
 679         belirteç (%I ve %O) ekler.</p>
 680     </section>
 681
 682     <section>
 683       <title>Adli Günlük</title>
 684
 685       <p><module>mod_log_forensic</module> modülü istemci isteklerinin kanıt
 686         olarak kullanılmak amacıyla günlüklenmesini sağlar. Günlükleme her
 687         istek için isteğe hizmet sunmadan önce ve sonra olmak üzere iki defa
 688         yapılır. Böylece günlük dosyasında başarılı her istek için iki satır
 689         bulunur. Adli günlükleme çok sıkı kurallara tabi olup
 690         kişiselleştirilemez. Güvenlik ve hata ayıklama aracı olarak yararlı
 691         değildir.</p>
 692     </section>
 693
 694     <section id="pidfile">
 695       <title>PID Dosyası</title>
 696
 697       <p>Apache httpd başlatıldığında, ana httpd sürecinin kimliği (PID)
 698         <code>logs/httpd.pid</code> dosyasına kaydedilir. Bu dosyanın ismi
 699         <directive module="mpm_common">PidFile</directive> yönergesi ile
 700         değiştirilebilir. Bu süreç kimliği sistem yöneticisi tarafından ana
 701         sürece sinyal göndererek artalan sürecini sonlandırmak veya yeniden
 702         başlatmak için kullanılır. Windows üzerinde bu işlem için
 703         <code>-k</code> komut satırı seçeneği kullanılır. Bu konuda daha
 704         ayrıntılı bilgi edinmek için <a href="stopping.html">Durdurma ve
 705         Yeniden Başlatma</a> belgesine bakınız.</p>
 706     </section>
 707
 708     <section id="scriptlog">
 709       <title>Betik Günlüğü</title>
 710
 711       <p><directive module="mod_cgi">ScriptLog</directive> yönergesi CGI
 712         betiklerinin girdi ve çıktılarını kaydetmenizi mümkün kılmak suretiyle
 713         hata ayıklamaya yardımcı olur. Bu sadece deneysel amaçla kullanılmalı,
 714         asıl sunucuya uygulanmamalıdır. <a href="mod/mod_cgi.html">mod_cgi</a>
 715         belgesinde daha fazla bilgi bulunabilir.</p>
 716     </section>
 717   </section>
 718 </manualpage>