granicus.if.org Git - apache/blob - docs/manual/caching.html.tr.utf8

   1 <?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
   2 <!DOCTYPE html PUBLIC "-//W3C//DTD XHTML 1.0 Strict//EN" "http://www.w3.org/TR/xhtml1/DTD/xhtml1-strict.dtd">
   3 <html xmlns="http://www.w3.org/1999/xhtml" lang="tr" xml:lang="tr"><head><!--
   4         XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
   5               This file is generated from xml source: DO NOT EDIT
   6         XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX
   7       -->
   8 <title>Önbellek Kullanım Kılavuzu - Apache HTTP Sunucusu</title>
   9 <link href="./style/css/manual.css" rel="stylesheet" media="all" type="text/css" title="Main stylesheet" />
  10 <link href="./style/css/manual-loose-100pc.css" rel="alternate stylesheet" media="all" type="text/css" title="No Sidebar - Default font size" />
  11 <link href="./style/css/manual-print.css" rel="stylesheet" media="print" type="text/css" />
  12 <link href="./images/favicon.ico" rel="shortcut icon" /></head>
  13 <body id="manual-page"><div id="page-header">
  14 <p class="menu"><a href="./mod/">Modüller</a> | <a href="./mod/directives.html">Yönergeler</a> | <a href="./faq/">SSS</a> | <a href="./glossary.html">Terimler</a> | <a href="./sitemap.html">Site Haritası</a></p>
  15 <p class="apache">Apache HTTP Sunucusu Sürüm 2.3</p>
  16 <img alt="" src="./images/feather.gif" /></div>
  17 <div class="up"><a href="./"><img title="&lt;-" alt="&lt;-" src="./images/left.gif" /></a></div>
  18 <div id="path">
  19 <a href="http://www.apache.org/">Apache</a> &gt; <a href="http://httpd.apache.org/">HTTP Sunucusu</a> &gt; <a href="http://httpd.apache.org/docs/">Belgeleme</a> &gt; <a href="./">Sürüm 2.3</a></div><div id="page-content"><div id="preamble"><h1>Önbellek Kullanım Kılavuzu</h1>
  20 <div class="toplang">
  21 <p><span>Mevcut Diller: </span><a href="./en/caching.html" hreflang="en" rel="alternate" title="English">&nbsp;en&nbsp;</a> |
  22 <a href="./fr/caching.html" hreflang="fr" rel="alternate" title="Français">&nbsp;fr&nbsp;</a> |
  23 <a href="./tr/caching.html" title="Türkçe">&nbsp;tr&nbsp;</a></p>
  24 </div>
  25
  26     <p>Bu belge <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code>,
  27       <code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code>, <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>
  28       modülleri ve <a href="programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a>
  29       için bir başvuru kılavuzu niteliğindedir. HTTP sunucusu ve vekil
  30       olarak çalışmada işlemleri hızlandırmak için bilinen sorunlar ve
  31       yanlış yapılandırmalardan kaçınarak Apache’nin önbellekleme
  32       özelliklerinin nasıl kullanılacağı açıklanmıştır.</p>
  33   </div>
  34 <div id="quickview"><ul id="toc"><li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#introduction">Giriş</a></li>
  35 <li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#overview">Önbelleklemeye Bir Bakış</a></li>
  36 <li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#security">Güvenlik Kaygıları</a></li>
  37 <li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#filehandle">Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</a></li>
  38 <li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#inmemory">Sistem Belleğinde Önbellekleme</a></li>
  39 <li><img alt="" src="./images/down.gif" /> <a href="#disk">Disk Üzerinde Önbellekleme</a></li>
  40 </ul></div>
  41 <div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
  42 <div class="section">
  43 <h2><a name="introduction" id="introduction">Giriş</a></h2>
  44
  45
  46     <p>Apache HTTP sunucusunun 2.2 sürümünden itibaren
  47       <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> ve <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code> modülleri
  48       deneysel olmaktan çıkarılmış ve üretim amaçlı kullanılabileceğine karar
  49       verilmiştir. Bu önbellekleme mimarileri gerek HTTP sunucusu gerekse
  50       vekili olarak çalışmada HTTP işlemlerini hızlandırmak anlamında sunucuya
  51       güç katarlar.</p>
  52
  53     <p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code>, ortam sağlayıcı modülü olan
  54       <code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> ile birlikte HTTP önbelleklemesini
  55       akıllıca yerine getirir. İçeriğin kendisi önbellekte saklanırken
  56       <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> içeriğin önbelleklenebilmesini denetim
  57       altında tutan HTTP başlıkları ve seçenekleri ile ilgilenir. Yerel ve
  58       vekalet edilen içeriğin her ikisinin de aynı anda işlem görmesi
  59       sağlanabilir. <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code>, vekalet edilen içeriğe,
  60       devingen yerel içeriğe veya zamanla değişen yerel dosyalara erişimi
  61       hızlandırma ihtiyacına yönelik olarak hem basit hem de karmaşık
  62       önbellekleme yapılandırmalarını mümkün kılar.</p>
  63
  64     <p><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code> ise biraz daha temel ancak bazen daha
  65       kullanışlı olabilen bir önbellekleme şekli ile ilgilenir. URL’lerin
  66       önbelleklenebilmesini mümkün kılmanın karmaşıklığıyla boğuşmak yerine
  67       <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>, dosyaların Apache’nin son başlatıldığı
  68       zamanki durumlarını saklamak için dosyaların belleğe eşlenmek üzere ele
  69       alınmasını sağlar. Böylelikle, <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>, çok sık
  70       değişmeyen durağan yerel dosyalara erişim zamanını azaltmaya yardım
  71       eder.</p>
  72
  73     <p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> ve
  74       <code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapfile">MMapFile</a></code> yönergeleri ile
  75       ilgili bölümlerde anlatılanları saymazsak
  76       <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>, bu belgenin asıl konusu olan
  77       <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> önbellekleme mimarisine göre daha basit bir
  78       önbellekleme gerçeklenimidir.</p>
  79
  80     <p>Bu belgeden azami yararı sağlayabilmek için temel bir HTTP bilginizin
  81       olması ve <a href="urlmapping.html">URL’lerin Dosya Sistemine
  82       Eşlenmesi</a> ile <a href="content-negotiation.html">İçerik Uzlaşımı</a>
  83       belgelerini okumuş olmanız gerekir.</p>
  84
  85   </div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
  86 <div class="section">
  87 <h2><a name="overview" id="overview">Önbelleklemeye Bir Bakış</a></h2>
  88
  89
  90
  91     <table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code></li><li><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapfile">MMapFile</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/core.html#usecanonicalname">UseCanonicalName</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_negotiation.html#cachenegotiateddocs">CacheNegotiatedDocs</a></code></li></ul></td></tr></table>
  92
  93     <p>Bir istek sonuçlanıncaya kadar <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> modülünde iki
  94       aşamadan geçer. İlkinde <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> bir URL eşleme modülü
  95       olarak çalışır ve URL önbellekteyse ve zaman aşımına uğramamışsa isteğin
  96       doğrudan <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> tarafından sunulmasını sağlar.</p>
  97
  98     <p>Yani isteğin sunumu sırasında, isteğin örneğin,
  99       <code class="module"><a href="./mod/mod_proxy.html">mod_proxy</a></code> veya <code class="module"><a href="./mod/mod_rewrite.html">mod_rewrite</a></code> tarafından
 100       ele alınması gerekse bile bu yapılmaz. Önbelleklenen içerik ilk alındığı
 101       haliyle sunulur.</p>
 102
 103     <p>Eğer URL önbellekte yoksa, <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> isteği bir  <a href="filter.html">süzgece</a> tabi tutar. Apache içeriğin varlığını
 104       saptamışsa içeriğin süzgeç tarafından sunulmasını sağladıktan sonra,
 105       süzgeç içeriğin önbelleklenebileceğini saptamışsa gelecekte sunmak üzere
 106       içeriği önbelleğe kaydeder.</p>
 107
 108     <p>Eğer URL önbellekte bulunmuş fakat içeriğin zaman aşımına uğradığı
 109       anlaşılmışsa süzgeç yine de eklenir fakat bu kez
 110       <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> önbellekteki sürümün hala geçerli olup
 111       olmadığını saptamak için kaynağın bulunduğu sunucuya bir koşullu istek
 112       gönderir. Önbellekteki sürüm hala geçerliyse temel verileri güncellenir
 113       ve istek önbellekten sunulur. Önbellekteki sürüm artık geçerli değilse,
 114       önbellekteki sürüm silinir ve süzgeç güncel içeriği önbelleğe kaydeder
 115       ve isteği oradan sunar.</p>
 116
 117     <h3>Önbelleğin Hızlandırılması</h3>
 118
 119
 120       <p>Yerel içerik önbelleklendiği takdirde <code class="directive"><a href="./mod/core.html#usecanonicalname">UseCanonicalName</a></code> yönergesine <code>On</code>
 121         değeri atanmışsa önbellekten sunulan sayfa sayısında büyük bir artış
 122         olduduğu görülür. Bunun sebebi içeriği sunan sanal konağın isminin
 123         önbellek anahtarının bir parçası olarak kullanılmasıdır. Yönergeye
 124         <code>On</code> değerini atamak suretiyle çok isimli ve rumuzlu sanal
 125         konaklar için farklı önbellek girdileri oluşturulmaz, bunun yerine her
 126         meşru sanal konak için ayrı bir önbellek tutulur.</p>
 127
 128       <p>Önbellekleme, URL’nin dosya ismine dönüştürülmesi aşamasında
 129         gerçekleştiğinden önbelleklenen belgeler sadece URL isteklerine bir
 130         yanıt olarak sunulurlar. <a href="howto/ssi.html">Sunucu Taraflı
 131         İçerikleri</a> kullanmazsanız genellikle bunun fazla bir önemi
 132         olmaz.</p>
 133
 134       <div class="example"><p><code>
 135         &lt;!-- Bu içerik önbelleklenebilir. --&gt;<br />
 136         &lt;!--#include virtual="/dipnot.html" --&gt;<br />
 137         <br />
 138         &lt;!-- Bu içerik önbelleklenemez. --&gt;<br />
 139         &lt;!--#include file="/bir/yol/dipnot.html" --&gt;
 140       </code></p></div>
 141
 142       <p>Sunucu Taraflı İçerikleri kullanıyorsanız ve önbelleklemenin
 143         sağladığı hız artışından da yaralanmak istiyorsanız içerik
 144         yerleştirmek için <code>virtual</code> içerik türünü kullanınız.</p>
 145
 146
 147     <h3>Zaman Aşımı Süreleri</h3>
 148
 149
 150       <p>Önbellekli öğeler için öntanımlı zaman aşımı süresi bir saat olmakla
 151         birlikte <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedefaultexpire">CacheDefaultExpire</a></code>
 152         yönergesi kullanılarak bu değer kolaylıkla geçersiz kılınabilir. Bu
 153         öntanımlı değer sadece içeriğin özgün kaynağı bir zaman aşımı süresi
 154         veya son değişiklik tarihi belirtmediği takdirde kullanılır.</p>
 155
 156       <p>Bir yanıt <code>Expires</code> başlığını değil de
 157         <code>Last-Modified</code> başlığını içeriyorsa
 158         <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> zaman aşımı süresini <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachelastmodifiedfactor">CacheLastModifiedFactor</a></code> yönergesinin
 159         nasıl kullanıldığına bakarak saptar.</p>
 160
 161       <p>Yerel içerik için, zaman aşımı süresini hassas olarak ayarlamak
 162         gerekirse <code class="module"><a href="./mod/mod_expires.html">mod_expires</a></code> kullanılabilir.</p>
 163
 164       <p>Zaman aşımı süresinin üst sınırı <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachemaxexpire">CacheMaxExpire</a></code> yönergesi ile
 165         belirlenebilir.</p>
 166
 167
 168
 169     <h3>Şartlı İstekler için Özlü Kılavuz</h3>
 170
 171
 172       <p>Önbellekteki içerik zaman aşımına uğrayıp, içerik sağlayıcıya veya
 173         arka sunucuya özgün isteği aktarmak yerine ayrı bir istek yapılması
 174         gereği Apache’nin şartlı bir istek yapması sonucunu doğurur.</p>
 175
 176       <p>Bir istemcinin veya önbelleğin aynı içeriğin farklı sürümleri
 177         arasında ayrım yapabilmesi için HTTP protokolü bazı başlık alanları
 178         önerir. Örneğin, "Etag:" başlığıyla sunulan bir özkaynak için
 179         "If-None-Match:" başlığıyla bir şartlı istek yapmak mümkün olduğu gibi
 180         özkaynak "Last-Modified:" başlığıyla sunuluyorsa şartlı istek
 181         "If-Modified-Since:" başlığıyla yapılabilir, vesaire.</p>
 182
 183       <p>Böyle bir şartlı istek yapıldığında yanıt koşulun içerikle eşleşip
 184         eşleşmediğine bağlı olarak farklı olur. Eğer istek bir
 185         "If-Modified-Since:" başlığıyla yapılmışsa ve içerik istekte
 186         belirtilen zamandan önce değiştirilmemişse kısa ve öz olarak bir "304
 187         Not Modified" (Bir değişiklik yok) iletisiyle yanıt verilir.</p>
 188
 189       <p>Aksi takdirde  bir şartlı istek yapılmamış gibi içeriğin kendisi
 190         sunulur.</p>
 191
 192       <p>Önbellekleme ile ilgili şartlı istekler çifte yarar sağlar. Birinci
 193         olarak, böyle bir istek arkadaki sunucuya yapılıyorsa ve iki içerik de
 194         aynıysa bunu saptamak kolay olur ve özkaynağın tamamını aktarma
 195         külfetinden kurtulunur.</p>
 196
 197       <p>İkinci olarak, şartlı istekler arka sunucuda normalden daha az
 198         faaliyete sebep olur. Durağan dosyalar için bu genellikle
 199         <code>stat()</code> veya  benzeri bir sistem çağrısıyla dosya
 200         boyutları ve değişiklik zamanına bakmak şeklinde gerçekleşir.
 201         Böylelikle Apache yerel içeriği önbellekliyor olsa bile ve hatta
 202         içerik zaman aşımına da uğrasa önbellekteki dosyada bir değişiklik
 203         olmadığı takdirde içeriği önbellekten sunmak daha hızlı olacaktır.
 204         Çünkü dosyayı önbellekten okumak, arka sunucudan okumaktan daha
 205         hızlıdır (bu, bellekten okumayla diskten okumayı karşılaştırmak
 206         gibidir).</p>
 207
 208
 209     <h3>Neler Önbelleklenebilir?</h3>
 210
 211
 212       <p>Evvelce bahsedildiği gibi Apache’de iki tür önbellekleme yapılır ve
 213         bunlar farklı yöntemlerle çalışır. <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code>
 214         önbelleklemesinde dosyalar Apache başlatıldığı zamanki içerikle
 215         saklanır. Bu modül tarafından önbelleğe alınmış bir dosya için istek
 216         geldiğinde isteğin yolu kesilip önbellekteki dosya sunulur.</p>
 217
 218       <p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> önbelleklemesinde işler biraz daha
 219         karışıktır. Bir isteğe hizmet sunulurken istenen içerik evvelce
 220         önbelleklenmemişse önbellekleme modülü önce içeriğin
 221         önbelleklenebilirliğine bakar. Bir yanıtın önbelleklenebilirliğini
 222         belirleyen koşullar şunlardır:</p>
 223
 224       <ol>
 225         <li>Önbellekleme bu URL ile etkin kılınabilmelidir. <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code> ve <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code> yönergelerine bakınız.</li>
 226
 227         <li>Yanıtın HTTP durum kodu 200, 203, 300, 301 veya 410 olmalıdır.</li>
 228
 229         <li>İstek bir HTTP GET isteği olmalıdır.</li>
 230
 231         <li>İstek bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa yanıt önbelleğe
 232           alınmayacaktır.</li>
 233
 234         <li>Eğer yanıt bir "Authorization:" başlığı içeriyorsa ayrıca
 235           "Cache-Control:" başlığında da "s-maxage", "must-revalidate" veya
 236           "public" değerlerinden birini içermelidir.</li>
 237
 238         <li>Eğer URL (GET yöntemi kullanan bir HTML formunun yaptığı gibi) bir
 239           sorgu dizgesi içeriyorsa  yanıt, RFC2616’nın 13.9. bölümünde
 240           açıklandığı gibi bir "Expires:" başlığı içermedikçe yanıt içeriği
 241           önbelleğe alınmayacaktır.</li>
 242
 243         <li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheignorenolastmod">CacheIgnoreNoLastMod</a></code>
 244           yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça 200 durum
 245           koduna sahip bir yanıtın "Etag", "Last-Modified" ve "Expires"
 246           başlıklarından en az birini içermesi gerekir.</li>
 247
 248         <li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachestoreprivate">CacheStorePrivate</a></code>
 249           yönergesinin kullanımını gerektiren bir durum olmadıkça yanıt
 250           "private" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içerdiği takdirde
 251           yanıtın içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>
 252
 253         <li>Benzer şekilde, <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachestorenostore">CacheStoreNoStore</a></code> yönergesi kullanılmamışsa yanıt
 254           "no-store" değerli bir "Cache-Control:" başlığı içeriyorsa yanıt
 255           içeriği önbelleğe alınmayacaktır.</li>
 256
 257         <li>Herşeyle eşleşen "*" değerli bir "Vary:" başlığı içeren bir
 258           yanıtın içeriği önbelleğe alınmaz.</li>
 259       </ol>
 260
 261
 262     <h3>Neler Önbelleklenmemeli?</h3>
 263
 264
 265       <p>Kısaca, istek zamana aşırı bağımlıysa ya da istek kısmen bile olsa
 266         HTTP uzlaşımıyla bağdaşmıyorsa önbelleğe alınmamalıdır.</p>
 267
 268       <p>İçeriği istekçinin IP adresine bağlı olarak değişen veya her beş
 269         dakikada bir değişikliğe uğrayan bir devingen içeriğe sahipseniz böyle
 270         bir içerik asla önbelleğe alınmamalıdır.</p>
 271
 272       <p>Diğer taraftan, içerik HTTP başlığındaki değerlere bağlı olarak
 273         değişiyorsa içeriğin bir "Vary" başlığı kullanılarak akıllıca
 274         önbelleklenmesi imkanı mevcuttur.</p>
 275
 276
 277     <h3>Değişken/Uzlaşımlı İçerik</h3>
 278
 279
 280       <p>"Vary" başlıklı bir yanıt arka sunucudan istenirken
 281         <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> tarafından alınmışsa akıllıca ele alınmaya
 282         çalışılacaktır. Mümkünse, <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> gelecekte bu
 283         içerikle ilgili isteklerin "Vary" başlıklı yanıtları olacağını
 284         saptayacak ve önbellekten doğru içerikle yanıt verecektir.</p>
 285
 286       <p>Örneğin, bir yanıt şöyle bir başlık ile alınmışsa,</p>
 287
 288       <div class="example"><p><code>
 289         Vary: negotiate,accept-language,accept-charset
 290       </code></p></div>
 291
 292       <p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> sadece accept-language ve accept-charset
 293         başlıkları özgün istekle eşleşen önbellekli içeriği sunacaktır.</p>
 294
 295
 296   </div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
 297 <div class="section">
 298 <h2><a name="security" id="security">Güvenlik Kaygıları</a></h2>
 299
 300
 301     <h3>Erişim Denetimi ve Yetkilendirme</h3>
 302
 303
 304       <p><code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> çoğunlukla bir karşı vekile sahip olmak
 305         amacıyla kullanılır. Arka sunucunun sorgulanmasını gerektirmeyen tüm
 306         istekler önbellekleme modülü tarafından karşılanacaktır. Yerel
 307         özkaynakların önbelleklenmesi söz konusu olduğunda Apache’nin güvenlik
 308         modeli büyükçe bir değişikliğe uğrar.</p>
 309
 310       <p>Olası <code>.htaccess</code> dosyalarının dosya sisteminin tamamında
 311         taranması çok pahalı bir işlem olduğundan <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code>,
 312         (işlemi hızlandırmak için) önbelleğe almanın temel amacını kısmen
 313         gözardı ederek, önbellekteki içeriğin sunumu için gerekli
 314         yetkilendirmenin olup olmadığı konusunda bir karar üretmez. Başka bir
 315         deyişle, eğer <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> bir kısım içeriği önbelleğe
 316         almışsa içerik zaman aşımına uğramadığı sürece bu içerik önbellekten
 317         sunulacaktır.</p>
 318
 319       <p>Örneğin, yapılandırmanız bir özkaynağa IP adresine göre erişime izin
 320         veriyorsa bu içeriğin önbelleğe alınmayacağından emin olmalısınız.
 321         Bunu <code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code>
 322         yönergesini veya <code class="module"><a href="./mod/mod_expires.html">mod_expires</a></code> kullanarak
 323         yapabilirsiniz. Bunu yapmaz, olayı kendi haline bırakırsanız
 324         <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> bir karşı vekil gibi çalışarak sunulan her
 325         içeriği arabelleğe alacak ve hangi IP adresinden gelirse gelsin her
 326         istemciye bunu sunacaktır.</p>
 327
 328
 329     <h3>Yerel İstismarcılar</h3>
 330
 331
 332       <p>Son kullanıcılarıın isteklerine önbellekten hizmet sunulduğundan
 333         önbelleğin kendisi içerikle etkileşime geçmek isteyenlerin veya
 334         içeriği tahrif etmek isteyenlerin hedefi haline gelebilir. Apache’yi
 335         çalıştıran kullanıcı tarafından her zaman önbelleğe yazılabileceğini
 336         akıldan çıkarmamak önemlidir. Bu durumda alışılmışın tersine tüm
 337         içeriğin Apache kullanıcısı tarafından yazılamamasının sağlanması
 338         önerilir.</p>
 339
 340       <p>Eğer Apache kullanıcısı, örneğin bir CGI sürecindeki açık nedeniyle
 341         tehlikeye atılırsa, önbellek hedef alınabilir.
 342         <code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> kullanılırken önbellekteki bir öğeyi
 343         değiştirmek veya önbelleğe yeni bir öğe eklemek görece daha
 344         kolaydır.</p>
 345
 346       <p>Bu risk, Apache kullanıcısını kullanan diğer saldırı türleriyle
 347         karşılaştırıldığında daha yüksektir. <code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code>
 348         kullanıyorsanız şunları aklınızdan çıkarmayın: (1) Apache güvenlik
 349         güncellemelerini takip edin ve sunucunuzu buna göre güncelleyin. (2)
 350         Mümkünse <a href="suexec.html">suEXEC</a> kullanarak CGI süreçlerini
 351         Apache kullanıcısı olmayan bir kullanıcının aidiyetinde çalıştırın.</p>
 352
 353
 354
 355     <h3>Önbellek Zehirlenmeleri</h3>
 356
 357
 358       <p>Apache bir önbellekli vekil sunucu olarak çalıştığında önbellek
 359         zehirlenmesi adı verilen sorunla karşılaşılma olasılığı vardır.
 360         Önbellek zehirlenmesi, vekil sunucunun arka sunucudan yanlış (ve
 361         genellikle istenmeyen) içerik almasına sebep olan bir saldırı türünü
 362         betimlemek için yaygın olarak kullanılan bir terimdir.</p>
 363
 364       <p>Örneğin Apache’nin çalıştığı sistemin kullandığı DNS sunucuları DNS
 365         önbellek zehirlenmesinden etkilenebilecek durumdaysa, bir saldırgan
 366         Apache’nin istekleri almak için başvuracağı kaynak sunucunun yerini
 367         değiştirebilir. Diğer bir örnek, HTTP istek kaçakçılığı adı verilen
 368         bir saldırı türüdür.</p>
 369
 370       <p>Bu belge HTTP istek kaçakçılığını derinliğine incelenmesi için uygun
 371         yer değildir (böyle kaynaklara arama motorunuzla erişebilirsiniz).
 372         Bununla birlikte, vekil tarafından kaynak sunucudan alınan içeriği
 373         tamamen denetim altına almak amacıyla kaynak sunucudaki bir açığı
 374         istismar etmeye yönelik bir dizi istek yapılabileceğinin olasılık
 375         dahilinde olduğunu bilmenizde yarar vardır.</p>
 376
 377   </div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
 378 <div class="section">
 379 <h2><a name="filehandle" id="filehandle">Dosya Tanıtıcı Önbelleklemesi</a></h2>
 380
 381
 382     <table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code></li></ul></td></tr></table>
 383
 384     <p>Bir dosyanın açılması işlemi, özellikle de ağ dosya sistemlerinde
 385       bulunan dosyalar için önemli bir gecikme kaynağı olabilir. Önbellekte,
 386       çok sunulan dosyaların kendilerinin değil, açık dosya tanıtıcılarının
 387       saklanması Apache’yi bu tür gecikmelerden koruyabilir. Apache’de tek türde
 388       dosya tanıtıcı önbelleklemesi yapılabilmektedir.</p>
 389
 390     <h3><code>CacheFile</code> yönergesi ile</h3>
 391
 392
 393       <p>Apache’de mevcut önbelleklemenin en temel şekli
 394         <code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code> tarafından sağlanan dosya tanıtıcı
 395         önbelleklemesidir. Bu önbellek türü dosyaların kendilerini değil açık
 396         dosya tanıtıcılarının bir listesini saklar. Dosyaların bu anlamda
 397         önbelleklenmesi, <code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> yönergesi yapılandırma dosyasında belirtilerek
 398         sağlanabilir.</p>
 399
 400       <p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> yönergesi
 401         belirtilen dosyanın Apache başlatıldığında açılmasını ve dosya için
 402         yapılan sonraki her istekte bu dosya tanıtıcısının kullanılmasını
 403         sağlar.</p>
 404
 405       <div class="example"><p><code>
 406         CacheFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
 407       </code></p></div>
 408
 409       <p>Büyük miktarda dosyayı bu anlamda önbelleklemeyi tasarlıyorsanız
 410         işletim sisteminizin açık dosya tanıtıcılarının sayısı ile ilgili
 411         sınırlamasını uygun bir değere ayarlamanız gerekebilir.</p>
 412
 413       <p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> yönergesini
 414         kullandığınız takdirde dosya içeriğindeki değişiklikleri anında isteğe
 415         yansıtamazsınız. Apache dosyayı ilk başlatıldığındaki haliyle
 416         sunar.</p>
 417
 418       <p>Eğer Apache çalışırken dosya silinmişse Apache ilk başlatıldığındaki
 419         haline ilişkin dosya tanıtıcıyı sağlamaya ve dolayısıyla dosya
 420         içeriğini sunmaya devam edecektir. Yani, dosya silinmiş ve artık dosya
 421         sisteminde görünmüyor olsa bile Apache durdurulup dosya tanıtıcıları
 422         kapanmadıkça dosyaların silinmesiyle açılan yer serbest
 423         kalmayacaktır.</p>
 424
 425   </div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
 426 <div class="section">
 427 <h2><a name="inmemory" id="inmemory">Sistem Belleğinde Önbellekleme</a></h2>
 428
 429
 430      <table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapfile">MMapFile</a></code></li></ul></td></tr></table>
 431
 432     <p>İçeriğin sistem belleğinden sunulması içerik sunmanın evrensel olarak
 433       en hızlı yoludur. Dosyaların bir disk denetleyiciden okunması ya da daha
 434       kötüsü uzak bir ağdan okunması bellekten okumayla karşılaştırılamayacak
 435       ölçüde yavaş işlemlerdir. Disk denetleyiciler genellikle fiziksel
 436       süreçleri denetlerler. Ağ erişimi ise band genişliği sınırlamalarından
 437       etkilenir. Halbuki bellek erişimi sadece nano saniyeler mertebesinde
 438       gerçekleşir.</p>
 439
 440     <p>Sistem belleği en pahalı saklama ortamı olması sebebiyle en verimli
 441       şekilde kullanımı önemlidir. Dosyaları sistem belleğinde saklamakla
 442       sistemin kullanabileceği bellek miktarını azaltmış olursunuz. İşletim
 443       sistemi önbelleklemesinde göreceğiniz gibi bu öyle basit bir konu
 444       değildir. Apache’nin kendi kullandığı belleğin bir kısmını önbellek
 445       olarak ayırırken çok fazla bellek kullanmamak önemlidir. Aksi takdirde
 446       işletim sistemi belleğin yetmediği noktada belleği diske
 447       takaslayacağından istenen başarım artışı sağlanamayacaktır.</p>
 448
 449     <h3>İşletim Sistemi Önbelleklemesi</h3>
 450
 451
 452       <p>Günümüz iştetim sistemlerinin hemen hemen tamamında bellek içi
 453         dosya/veri saklama işlemlerini çekirdek yönetir. Bu güçlü bir
 454         özelliktir ve işletim sistemlerinin büyük çoğunluğu bunu böyle yapar.
 455         Örneğin, Linux’ta bir dosyanın ilk defa okunduğunda ve ikinci kez
 456         okunduğunda işlemcinin ne kadar meşgul edildiğine bakalım:</p>
 457
 458       <div class="example"><p><code>
 459         colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />
 460         real    0m0.065s<br />
 461         user    0m0.000s<br />
 462         sys     0m0.001s<br />
 463         colm@coroebus:~$ time cat testfile &gt; /dev/null<br />
 464         real    0m0.003s<br />
 465         user    0m0.003s<br />
 466         sys     0m0.000s
 467       </code></p></div>
 468
 469       <p>Küçük bir dosya için bile okuma süresi bakımından büyük fark ortaya
 470         çıkmaktadır. Bunun sebebi çekirdeğin dosya içeriğini bellek daha
 471         güncel amaçlar için lazım olana dek bellek içinde saklamasıdır.</p>
 472
 473       <p>Sisteminizde yeterince yedek bellek olduğundan eminseniz, bu
 474         önbellekte daha fazla dosya saklanacağından emin olabilirsiniz.
 475         Bundan, önbelleğin sistem belleğinde verimli biçimde tutulması için
 476         Apache’de ek bir yapılandırmaya gidilmesinin gerekmediği sonucu
 477         çıkarılabilir.</p>
 478
 479       <p>Bundan başka, işletim sistemi dosyaların değiştiği ve silindiği
 480         zamanları bildiğinden bu tür dosyaların içerikleri gerektiğinde
 481         önbellekten kendiliğinden silinmiş olur. Bellek içinde dosya saklarken
 482         dosyaların değiştirilme zamanlarını bilme olanağı olmadığından bu
 483         durum Apache’ye büyük yarar sağlar.</p>
 484
 485
 486     <p>İşletim sisteminin dosyaların önbelleklenmesi için sağladığı bunca
 487       yarara ve başarım artışına karşın bellek içinde dosya önbelleklemenin
 488       Apache tarafından yerine getirilmesinin daha iyi olacağı bazı durumlar
 489       vardır.</p>
 490
 491     <h3><code>MMapFile</code> yönergesi ile</h3>
 492
 493
 494       <p><code class="module"><a href="./mod/mod_file_cache.html">mod_file_cache</a></code> modülü, bir durağan dosyanın
 495         içeriğini sunucunun başlatılması sırasında (mmap sistem çağrısıyla)
 496         belleğe eşlenmesini mümkün kılmak için <code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapfile">MMapFile</a></code> yönergesini sağlar.
 497         Apache bu dosyaya gelecek sonraki istekler için dosyanın bellekiçi
 498         içeriğini kullanacaktır.</p>
 499
 500       <div class="example"><p><code>
 501         MMapFile /usr/local/apache2/htdocs/index.html
 502       </code></p></div>
 503
 504       <p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#cachefile">CacheFile</a></code> yönergesinde
 505         olduğu gibi bu dosyalarda Apache başlatıldıktan sonra yapılacak bir
 506         değişiklikten Apache’nin haberi olmayacaktır.</p>
 507
 508       <p><code class="directive"><a href="./mod/mod_file_cache.html#mmapfile">MMapFile</a></code> yönergesi
 509         ayırdığı belleğin toplam miktarı ile ilgilenmez, dolayısıyla
 510         yönergenin aşırı kullanımından kaçınmalısınız. Apache’nin çocuk
 511         süreçlerinin her biri bu belleğin kendilerine ait birer kopyasını
 512         yapacağından belleğe eşlenen dosyaların çok yer kaplamaması büyük önem
 513         taşımaktadır; aksi takdirde işletim sistemi belleği diske
 514         takaslayacağından beklenen fayda sağlanamayacaktır.</p>
 515
 516   </div><div class="top"><a href="#page-header"><img alt="top" src="./images/up.gif" /></a></div>
 517 <div class="section">
 518 <h2><a name="disk" id="disk">Disk Üzerinde Önbellekleme</a></h2>
 519
 520
 521      <table class="related"><tr><th>İlgili Modüller</th><th>İlgili Yönergeler</th></tr><tr><td><ul><li><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code></li></ul></td><td><ul><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cacheenable">CacheEnable</a></code></li><li><code class="directive"><a href="./mod/mod_cache.html#cachedisable">CacheDisable</a></code></li></ul></td></tr></table>
 522
 523     <p><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> modülü önbelleklemenin
 524       <code class="module"><a href="./mod/mod_cache.html">mod_cache</a></code> için disk üzerinde yapılmasını mümkün
 525       kılar. Bbu önbellekleme akıllıca yapılır ve önbellekteki içerik
 526       sadece geçerli kabul edildiği sürece sunulabilir.</p>
 527
 528     <p>Modül bu amaçla genelde şöyle kullanılır:</p>
 529
 530     <div class="example"><p><code>
 531       CacheRoot   /var/cache/apache/<br />
 532       CacheEnable disk /<br />
 533       CacheDirLevels 2<br />
 534       CacheDirLength 1
 535     </code></p></div>
 536
 537     <p>En önemlisi önbelleklenen dosyaların yerel olarak saklanması olup
 538       işletim sisteminin sağladığı bellekiçi önbelleklemeden de ayrıca
 539       faydalanılmış olur. Bu bakımdan, dosyalar disk üzerinde saklansa bile
 540       sıkça erişilen dosyalar işletim sistemi sayesinde aslında bellekten
 541       sunulmuş olacaklardır.</p>
 542
 543     <h3>Önbellekte Saklamanın Anlamı</h3>
 544
 545
 546       <p><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> öğeleri önbellekte saklamak için
 547         istek yapılan URL’nin 22 karakterlik özetini oluşturur. Bu özet, çok
 548         sayıda URL’nin aynı özeti oluşturmaması için konak ismi, protokol,
 549         port ve varsa CGI argümanlarından oluşur.</p>
 550
 551       <p>Özeti oluşturan karakterler 64 karakterlik bir karakter kümesinden
 552         seçildiğinden oluşturulması olası farklı özet sayısı 64^22’dir.
 553         Örneğin, bir URL’nin <code>xyTGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir
 554         özeti olabilir. Bu özet, bu URL ile erişilen dosyalar önbellek içinde
 555         saklanırken dosya ismi öneki olarak kullanılır. Ancak bununla
 556         yetinilmez ve içerik <code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlevels">CacheDirLevels</a></code> ve <code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlength">CacheDirLength</a></code> yönergelerinin
 557         değerlerine göre önce dizinlere ayrılır.</p>
 558
 559       <p><code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlevels">CacheDirLevels</a></code>
 560         yönergesi kaç alt seviye dizin olacağını belirler. Örneğin, yukarıdaki
 561         özete sahip bir dosyanın isminin başına yukarıdaki yapılandırma
 562         örneğine uygun olarak
 563         <code>/var/cache/apache/x/y/TGxSMO2b68mBCykqkp1w</code> gibi bir önek
 564         getirilebilirdi.</p>
 565
 566       <p>Bu tekniğin asıl amacı belli bir dizin içinde bulunabilecek
 567         dosyaların ve alt dizinlerin sayısını düşük tutmaktır. Bu sayının
 568         büyük olması çoğu işletim sisteminde başarımın düşmesine sebep olur.
 569         <code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlength">CacheDirLength</a></code>
 570         yönergesi "1" değeriyle kullanıldığında her dizin altında en fazla 64
 571         alt dizin veya dosya açılabilir. "2" değeriyle kullanıldığında ise bu
 572         sayı 64^2’ye yükselir ve böyle artarak gider. İyi bir sebebiniz
 573         olmadıkça <code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlength">CacheDirLength</a></code> için değer olarak
 574         "1" belirtmenizi öneririz.</p>
 575
 576       <p><code class="directive"><a href="./mod/mod_disk_cache.html#cachedirlevels">CacheDirLevels</a></code>
 577         yönergesine atanacak değer önbellekte saklamayı düşündüğünüz olası
 578         dosya sayısı ile ilgilidir. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi "2"
 579         değerini belirtirseniz, toplamda en fazla 4096 dizin oluşturulabilir.
 580         1 milyon dosyanın önbelleklendiği bir durumda bu, her dizinde yaklaşık
 581         olarak 245 önbelleklenmiş URL demektir.</p>
 582
 583       <p>Her URL için önbellekte en az iki dosya saklanır. Biri genellikle URL
 584         hakkındaki temel verilerden oluşan ".header" dosyasıdır, diğeri ise
 585         sunulacak içeriğin bire bir kopyası olan ".data" dosyasıdır.</p>
 586
 587       <p>"Vary" başlığı üzerinden içeriğin uzlaşıldığı durumda URL için bir
 588         ".vary" dizini oluşturulur. Bu dizin her biri farklı bir uzlaşıma ait
 589         çok sayıda ".data" dosyası içerebilir.</p>
 590
 591
 592     <h3>Disk Önbelleğinin Bakımı</h3>
 593
 594
 595       <p><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> zaman aşımına uğrayan önbellekli
 596         içeriği silse de önbelleğin toplam boyu ve ne kadar boş bellek kaldığı
 597         hakkında bilgi vermez.</p>
 598
 599       <p>Bunun yerine Apache önbellek içeriğini düzenli aralıklarla
 600         temizleyebilmeniz için <code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code> adında bir araç
 601         içerir.  Önbellek için azami ne kadar yer kullanılacağının ve bunun
 602         üzerinde <code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code>’i hangi sıklıkta
 603         çalıştırılacağının tespiti biraz karmaşık bir işlem olup uygun değerler
 604         genellikle deneme yanılma yoluyla bulunur.</p>
 605
 606       <p><code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code> iki işlem kipine sahiptir. Kalıcı bir
 607         artalan süreci olarak çalışabileceği gibi cron üzerinden belli
 608         aralıklarla da çalıştırılabilir. Çok büyük (onlarca GB) önbelleklerde
 609         <code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code>’in işini bitirmesi 1 saatten fazla
 610         sürebileceğinden, cron ile çalıştırma durumunda aynı anda birden fazla
 611         kopyanın çalışıyor durumda olmaması için
 612         <code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code>’in çalıştırılma aralığını iyi
 613         belirlemek gerekir.</p>
 614
 615       <p class="figure">
 616       <img src="images/caching_fig1.tr.png" alt="" width="600" height="406" /><br />
 617       <a id="figure1" name="figure1"><dfn>Şekil 1</dfn></a>:
 618  Önbelleğin büyümesi ve düzenli aralıklarla temizlenmesi.</p>
 619
 620       <p><code class="module"><a href="./mod/mod_disk_cache.html">mod_disk_cache</a></code> ne kadar önbellek alanı kullandığı
 621         ile ilgili bir bilgi vermediğinden <code class="program"><a href="./programs/htcacheclean.html">htcacheclean</a></code>’in
 622         bir temizlik sonrası yeterince büyük bir genişleme alanı kalacak
 623         şekilde yapılandırılması önemlidir.</p>
 624
 625
 626   </div></div>
 627 <div class="bottomlang">
 628 <p><span>Mevcut Diller: </span><a href="./en/caching.html" hreflang="en" rel="alternate" title="English">&nbsp;en&nbsp;</a> |
 629 <a href="./fr/caching.html" hreflang="fr" rel="alternate" title="Français">&nbsp;fr&nbsp;</a> |
 630 <a href="./tr/caching.html" title="Türkçe">&nbsp;tr&nbsp;</a></p>
 631 </div><div id="footer">
 632 <p class="apache">Copyright 2009 The Apache Software Foundation.<br /><a href="http://www.apache.org/licenses/LICENSE-2.0">Apache License, Version 2.0</a> altında lisanslıdır.</p>
 633 <p class="menu"><a href="./mod/">Modüller</a> | <a href="./mod/directives.html">Yönergeler</a> | <a href="./faq/">SSS</a> | <a href="./glossary.html">Terimler</a> | <a href="./sitemap.html">Site Haritası</a></p></div>
 634 </body></html>